This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
Ἔ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
* Maintain attribution The Google watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. com/]
ΝΣ Tiiqne , e , Jacques Ta
PATROLOGIA
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE. EGGLESIASTICORUM.
SIVE LATINORUM, 8IYE GR/ECORUM,
QUI AB .£VO APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRTDENTINI (ANNO 1515) PRO LATINIS, ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1459) PRO GRLECIS FLORUERUNT :
hRECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUAE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC/E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA ECCLESUE SAECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COI.LATAS, PERQUAM DILIGEN- TER CASTIGATA ; DISSERTATIONIRUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; OMNIDUS O^ERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES ΟΕ TRIBUS NOVISSIMIS SECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ; INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUENTI-
BUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM «ARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUDJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIDUS, ADORNATA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTI-
CAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
PUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIIABETICIS, CIIRONOLOCICIS, $TATI- STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR- GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PRESBRTIM PUCBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERAI.IDUS, ALTERO SCILICET IRERUM, αὐτὸ CoNsULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER , VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO. SCIUPTUILAE SACIUE, Ex QUO LECTORI! COMPERIRE SIT OBYIUM QUINAM PATRES ET IN QUIGUS OPELUM SUORUM LOCIS 8INGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.E VERSUS, A T'hiNO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT:
EDITIO ACCURATISSIMA, CAETERISQUE OMNIBUS FACILE ANXTEPONENDA, 81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, ἢ CHART.É QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VAIUETAS,
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGLE DECURSU CONSTANTBA SIMILIS, PRETI] EXIGUITAS, PRASERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METIIODICA ET CHRONOLOGICA, SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTIECA, EX OPERIDUS ET MSS. AD OMNES K£TATES,
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.,
SERIES LATINA PRIOR, '
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES CAE TOR ENQUE. ECCLESIE LATINA À TERTÜLLIANO AD INNOCENTIUM Ill
AGCURANTE J.-P. MIGNE, Bibiiotheese Cleri universe, SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE& ECCLESIASTIC£ RAMOS FDITORk.
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIE, ΙΝ DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRJECO-LA TINA. LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM, VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE 8UA STAT, MOXVE POST PERACTOS INDICES STADIT, AC QUINQUE-YIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GRACA DUPLICI KDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRACUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLR- CTITUR, ET AD NOVEM ET CENTUM VOLUMINA PERVENIT, SED 81INE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC VERSIONEM TANTUM EXHIBET. IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR ; UTRAQUE VIGESIMA QUARTA DIE DECEMBRIS 1860 OMNINO APPARUERAT. UNUNQUODQUE VOLUMEN GIUECO-LATINUM OCTO, UNUNQUODQUE MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRET|I! HUJUS BENEFICIO FRUATUR EM FTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE GR/ECAM SIVE LATINAM, 926 VOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ET 279 PRO MINORI ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT, SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI- TUDINKM NECNON KT DIFFICULTATES VARIQ,PRETIA JQUABUNT. ATTAMEN, 81 QUIS. EMAT INTEGRE ET SEORSUM COLLECTIONEM GR/ECO-LATINAM, VEL EAMDE4 ἜΣ. .CRUIECO 1 ATVIE. VGESAY, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM VEL RO SEX FRANCIS ODTINEBIT. ISTE CONDITICNES SERIEBUS DA TROLOGLE πη: » E &CUSIS APPLICANTUR.
LÁ — € 5.22
PAT. ROLOf A. bAT1NAS. TOM lis. XC n.
e —ÁÓ à
"T
4. HILDEFONSUS, 8. LEODEGARIUS, 8. JULIANUS, $. LULLUS, 8. BEATUS ;. LO. I, φεβενιοτυς H, JOANNES V. ADRIANUS 1; CYRICIUS, JDALIUS, FELIX, ELIPANDUS, FELIX ALTER, HETERIUS, RACIO; ANGELRAMNUS, MARCUS; ISIDORUS, ARF^OC, ETBELYOLFUS, GARNERIUB ; PETRUS, CONSTANS ; VICBODUS, CATULFUS,
ALIIQUE SAECULI VIIJ AUCTORES ANONYMI, NECNON EJUSDEM SAECULI) MONUMENTA ECCLESIASTICA ET BELECTA.
EXCUDERBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,
IN VIA DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETIA£ PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTHA MOENIA. PARISINA.
1862
AVIS IMPORTANT.
D'aprés une deslois providentielles qui rágissent le monde, rarement les uuvres au-dessus de l'ordinaire se font sans contradictions plus ou. moins fortes et no»mbreuses. Les Ateliers Catholiques ne pouvaient guére échapper à ce cachet divin de leur utilité. Tantót on a nié leur existence ou leur importauce; tantót on a dit qu'ils étaient fermés ou qu'ils allaient l'étre. Cependant ils poursuivent leur carriére depuis 2i ans, et les productions qui en sortent deviennent de plus en plus graves et soignées : aussi paralt-il certain qu'à moins d'événements qu'aucune prudence
n humaine ne saurait prévoir ni empécher, ces Ateliers ne se fermeront que quand la Bibliothéque du Clergé sera terminée en ses 2,000 volumes in-4?. Le passé parait un sür gar.nt de l'avenir, pour ce qu'il y a à espérerou à eralndre. Cependant, parmi les calomnies auxquelles ils se sont. trouvés en butte, il en est deux qui ont été conti- nuellemert répétées, parce qu'étant plus capitales, leur effet entrainait plus de conséquences. De petits et ignares concurrents se sont donc acharnés, par leur correspondance ou leurs voyageurs, à répéter partout que nos ESitions élaient mal corrigées et mal imprimées. Ne pouvant attaquer le fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sont que les chefs-d'eeuvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tous les temps et dans tous les pays, il fallait bien se rejeter sur la forme dans ce qu'elle 8 de plus serieux, ]a correction et l'impression; en effet, les chefs-d ceuvre
méme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en était inexact ou illisible.
ll est trés-vrai que, dans [6 principe, un succés inoui dans les fastes de la Typographie ayant forcé l'Editeur de recourir aux mécaniques, afin de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages à moindre prix, quatre volumes du double Cours d'Ecriture sainte et de T héologie furent tirés avec la correction insuffisante donnée daus les impri- meries à presque tout ce qui s'édite; il est vraí aussi qu'un certain nombre d'autres volumes, appartenant ἃ diverses Publications, furent imprimés ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps éloignés, les mécaniques ont cédé le travail aux presses à bras, et l'impression qui en sort, sans étre du luxe, attendu que le luxe jurerait dans des ouvrages d'une telle nature, est parfaitement convenable sous tous les rapporis. Quant à la correction, il est de fait qu'elle n'a jamais été portée si loin dans aucune édition ancienne ou contemporaine. Et comment en serait-il autrement , aprés toutes les peines et toutes les dépenses que nous subissons pour arriver à purger nos épreuves de toutes fautes? L'habitude, en typographie, méme dans les meilleures maisons, est de ne corriger que deux épreuves et d'en conférer une tro:siéme avec la seconde, sans avoit préparé en rien le manuscrit de l'auteur.
Daus les Ateliers Catholiques la ditfférence est presque incommensurable. Au moyen de correcteurs blanchis sous le harnais et dont le coup d'ail typographique est sans pitié pour les fautes, on commence par préparer 1a copie d'un bout à l'autre sans en excepter un seul mot. On lit ensuite en premiére épreuve avec la copie aiusi préparée. On lit en seconde de la méme maniére, raais en collationnant avec la premiére. On fait la méme chose en tierce, en colla- tionnant avec la seconde. On agit de méme en quarte, en collationnant avec la tierce. On renouvelle la méme opé- ration en quinte, eu collationnant avec la quarte. Ces collationnements ont pour but de voir si aucune des fautes signalées au bureau par. MM. les correcteurs, sur 18 marge des épreuves, n'a échappé à MM. les corrigeurs sur le marbre et le métal. Aprés ces cinq lectures entiéres contrólées l'une par l'autre, ei en dehors de la préparatiun ci-dess;s mentionnée, vient une révision, el souventil en vient deux ou trois; puis l'on cliche. Le clichage opéré, par conséquent la pureté du texte se trouvant immobilisée, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout de l'é- preuve à l'autre, on se livre à une nouvelle révision, et le tirage n'arrive qu'aprés ces innombrables précautions.
Aussi ya t il ἃ Montrouge des correcteurs de toutes les nations et en plus grand nombre que dans vipgi-cinq imprimeries de Paris réunies ! Aussi encore, Ja correction y coüte-t-elle autan: que la composition, tandis qu'ailleurs elle ne coàdte que le dixióme ! Aus*i enfin, bien que l'asserlion puisse paraitre téméraire, l'exactitude obtenue par tant de frais et de soins, fait-elle que la plupart des Editions des Ateliers Catholiques laissent bien loin derriere elles ceiles méme des célebres Bénédiclins Mabillon et Montfaucon et des célébres Jésuites Petau et Sirmond. Que l'on compare, en effet, n'importe quelles feuilies de leurs éditions avec celles des nótres qui leur correspondent, en grec comme en latin, ou se convaincra que l'invraisemblable est une réalité.
D'ailteurs, ces savants éminents, plus préoccupés du sens des textes que de la pP. iie typographique et n'étant
oint correcteurs de profession, lisaien!, non ce que portaient les épreuves, mais qi devait οἷν trovver, leur baute intelligence suppléant aux fautes de l'édition. De plus les Bénédictins, comme ies Jésnites, opéraient presque toujours sur des manuscrits, cause perpétuelle de la multiplicité des fautes, pendant que les Ateliers Cathioliques, dont le pr: pre est surtout de ressusciter Ja Tradition, n'opérent le plus souvent que sur des imprimés.
Le h. P. De Buch, Jésuite Bollandiste de Bruxelles, nous écrivait, il y a quelque temps, n'avoir pu trouver en dix-huit mois d'étude, une seule [aute dans notre Patrologie (atine. M. Denzinger, professeur de Théologie à l'Uni- versité de Wurzbourg, et M. Reissmann, Vicaire Général de la méme ville, nous mandaient, à 1a date du 19 juillet, n'avoir pu égalemen! surprendre tine seule faute, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrologie. Enfin, le savant P. Pitra, Bénédictin de Solesme, et M. Bonetty, directeur des Annales de plilosophie chrétienne, mis au défi de nous convaincre d'une seule erreur typographique, ont été forcés d'avouer que nous n'avions pas trop présumé de notre parfaite correction. Dans le Clergé se trouvent de bons latinistes et de bons he;lénistes. et, ce qui est plus rare, des hommes trés-positifs et trés-pratiques, eh bien ! nous leur promettons une prime de 25 centimes par ch:que faute qu'ils découvriront dans n'importe lequel de nos volumes, surtout dans les grecs.
M algré cc qui précéde, l'Editeur des Cours complets, sentant de plus en plus l'importance et méme la nécessité d'une correction parfaite pour qu'un ouvrage soit véritablement utile et estimable, se livre depuis plus d'un an, et est résolu de se livrer jusqu'à la fin à une opération longue, pénible et coüteuse, savoir, la révision entiére et universelle dc ses innombrables clichés. Ainsi cliacun de ses volumes, au fur et à mesure qu'il les remet sous presse, est corrigé mot pour mot d'un bout à l'autre. Quarante hommes y sont ou y seront occupés pendant 10 ans, et une somme qui ne saurait étre moindre d'un demi million de francs est consacrée à cet important contróle. De cette miniere, les Publications des Ateliers Catholiques, qui déjà se distinguaient entre toutes par la supériorité de leur correction, n'auront de rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni dans sucun pays; car quel est l'éditeur qui pourrait ct voudrait se livrer APRES COUP ἃ des travaux sí gigantesques et d'un prix si exorbitant ? 1] faut certes cire bien pénétré d'une vocation divine à cet effet, pour ne reculer ni devant la peine ni devant la dépense, surtout lorsque l'Europe savante proclame que jamais volumes n'ont été édités avec tant d'exactitude que ceux de la Bibliot'éque universelle du Clergé. Le présent volume est du nombre de ceux révisés, et tous ceux qui le seront à l'avenir porteront cette note. Er conséquence, pour juger les productions des Afeliers Catholiques sous le rapport de la correciion, il ne faudra prendre qye ceux» qu» Βογδργουῦ en διὰ J'avis ici tracó. Nous ne reconnaissons que cete édition et celles qui suivront "eus ^os planthe$ deen(&fal alme gr ées. On croyait autrefois que la stéréotvpie immohilisait les fautes, attendu qu'un; c itbó3lo int«al«n'ést'foint élastique; pasdu tout, il introduit la perfection, ear on a trouvé Je moyen de *le 'cófriger jusqu'à extinction de fautes. L'Hébreu a été revu par M. Drach, le Grec par des Grecs, le Latin et le Francais par les premiers eorserteuy& dé 1g Capitale en ces langues.
Nous avons la conso!atian de μουνοῖ fitr τῶ avis pat I Pisoni eytvantes : Enfin, noire exemple a (ini par ébranler les grandes publitajiops ei gie £t Allemdyné, en"Belyique et en France, par les Canons grecs de Rome, le Gerdil de Naples, le SgGie Φιιδηῶι δ Parme, l' Encyclopédie religieuse de Munich, le recueil des déclarations des riles de Bruxelles, les Bollandistes, le Suarez et le Spicilége de Paris. Jusqu'ici, on n'avait su réimprimer que des Ouvrages de courte haleine. Les 1n- 4^, οὗ s'engloutissent les ín-folio, faisaient peur, et on n'osait y toucher, pat crainte de se noyer dans ces abimes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer à nous imiter. Bien plus, Sous notre impulsion, d'autres Editeurs se préparent au Bullaire universel, aux Décisions de toutes les Congrégations, à une Biographie et à une Histoire généralc, etc., etc. Malheureusement, la plupart des éditions déjà faites ou qui se font, sont sans autorité, parce qu'elles sont sans exactitude; [a correction semble en avoir été faite par des aveugles, 80i qu'on n'en ait pas senti la gravité, soit qu'on ait reculé devant les frais; mais patience! une reproduction
p correcte surgira bientót, ne füt-ce qu'à la lumiére des écoles qui se sont faites ou qui se feront. encore.
SANCTORUM
HILDEFONSI, LEODEGARII, JULIANI,
TOLETANI, AUGUSTODUNENSIS ET ITERUM TOLETANI EPISCOPORUM
OPERA OMNIA
AD PRASTANTISSIMAS VFRANCISCI DE LORE£NZANA, HISPANIARUM PRIMATIS, D. MABILLONIT, ETC., EDITIONES RECOGNITA ET EMENDATA.
INTERMISCENTUR
LEONIS II. BENEDICTI IT, JOANNIS V, ADRIANI I, SUMMORUM PONTIFICUM ,
NECNON
CYBICITL, IDALII BARCINONENSIS, FELICIS TOLETANI, SANCTI LULLI MOGUNTINI, ELIPANDI TOLETANTI, FELICIS URGELL., HETERII]I UXAMENSIS, S. BEATI PRESBYSEAI, RACHIONIS ARGENTINENSIS ,, ANGELBAMNI ITEM ARGENTINENSIS , WICBODI,
SCRIPTA QU/E SUPERSUNT UNIVERSA.
SEQUUNTUR S/EC"ULI VIII AUCTORES ANNI INCERTI,
. ISIDORUS PACENSIS , ABEDOC ET ETHELVOLFUS, ABBATES HIBERNI, PETRUS ARCHIDIACONUS , CATULFUS;
QUIBUS SUCCEDUNT
ANONYMI ET MONUMENTA ECCLESIASTICA SELECTA EJUSDEM S/ECULI.
ACCURANTE J.-P. MIGNE, BIBLIOTHECAEE CLERI UNIVERSm, — SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS $CIENTLE ECCLESIASTICE RAMOS EDITORE.
TOMUS UNICUS. BEFEHL : NENTE *É RANCIS* GALLICIS. 2l
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,
IN VIA DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETIJE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1862
- "SAECULA VII-VIIH.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XCVI CONTINENTUR.
—— Dm
CYRICIUS, BARCINONENSIS EPISCOPUS.
N oltilia historica in Cyricium. . col. 9 Epistolae. 9 S. HILDEFONSUS, TOLETANUS EPISCOPUS. N^otilia historica. ΝΞ 9 Vita S. Hilde(onsi, Toletani episcopi. 41
De Virginitate perpetua SS. Maris, adversus tres infideles. 55 De cognitione Baptismi. ' 111 De itinere deserti, quo pergitur post Baptismum. 171 Epistols. ᾿ . 191 De Viris illustribus. 195 APPENDICES. . Ι. — a dubia. De Partu Virginis. 201 Fragmenta de Partu Yirginis. 421 Sermones. ς f 255 . — Opera S. Hildefonso supposita. Libellus de Corona Virginis. Ppor 285 Continustio Cbronicorum B. Isidori. 37 Epigrammsta. 525 S. LEODEGARIUS, AUGUSTODUNENSIS EPISCOPUS. Notitia historica. . $39 Vita S. Leodegarii, auctore Ursino abbate. $55 Vita altera, auctore anonymo. —— 945 Epistola consolatoria S. Leodegsrii ad matrem suam past obitum germani suí Gaireni. 51$ Synodalia Prescepta quedam. $511 Testamentum. 579 ἊΝ LEO PAPA II.
Notitia historica. $83 Epistolse . 981 BENEDICTUS II, ROM. PONT.
N otitia historica. “ ᾿ 441 Epistolse." 425
s. JOANNES PAPA V. Notitia historica. 425 Exemplar divins jussionis Justiniani Augusti ad Joannem Papam directe in conirmationem Syn- odi vi CP. 423 S. JULIANUS, TOLETANUS EPISCOPUS, necnon IDALIUS xr FELIX BARCINON. zr TOLET. geiscopr. N otitic historica. . 421 Vita seu Elogium S. Juliani, auctore Felice Tole- tano episcopo. uu 4 ΤΠρογνωστιχῶν futuri seculi Libri tres. 45S. I. — De Origine humanse mortis. 461 II. — Quomodo se Animas defunctorum habeant ante Resurrectionem corporum. 415 Ilt. — De Resurrectione. . 497 De tribus Capitulis Liber apologeticus. 525 De Comp»obatione /Etatis sextze Libri tres. .. $51 ᾿Αντιχειμένων, hoe est, Conirapositorum — sive Contrariorum in speciem utriusque Testamenti locorum Libri duo. 085 Commentarius in Nabum prophetam. 1708 Urationes, quse in Missali Mozarabico reperiuntur. 707
^Historia rebellionis Pauli adversus Wambam Go thorum regem. e*t SUR
Felicis Confessio fidei.
831 S. Beati Vit, auctore anonymo. 8X7 Heterii et S. Beati ad Elipandum Epistola, 895 RACHIO, ARGENTINENSIS EPISCOPUS. Inscriptio Codicis continentis Canones Conciliorum et Decreta Pontificum, quem scribi jussit Rachio, ann. 788. 1039
ANGELRAMNUS, METENSIS EPISCOPUS. N otitia historica. 1 Collectio Canonum ab Ángelramno adunaia et Adria-
no PP. oblata, 1033 Capitula ab Adríano Papa Ingilramno tradita, quando pro sui negotii causa agebatur : — J. Sirmondi ; Antonii Augustini, Tarracon. epise.; Antonii Pogi Observationes et Nous. 1055 Ángelramni Donationes quadam. 1097 2e... VICBODUS. N otitia historica. 1101 Quisestiones in Octateuchom. 1101 -L ADRIANUS PAPA I. Adriani Pape I V ita. 1167 Epistola. 1205 Epistola metrica ad Carolum regem. 1241 Bulla Adriani, qua confirmat Argentinensis dicecesis parütionem in septem archidiaconatus, etc., 1205
S.ECULI V III AUCTORES ANNI INCERTI. ISIDORUS PACENSIS. .
Notitia historica. 1215 Chronicon. 1251 ABEDOC ET ETHELVOLFUS, ABBATES. Notitig historica. 1219
Capitula selecta ex antiqua Canonum collectione in Hibernia seculo circiter vin. Canones Hiberneuses. 1311 Ethelvolil Carmen de Abbatibus et Viris piis ccenobii S. Petri in insula Lindisfarnensi. 3 MARCUS, IDRONTINUS EPISCOPUS. Hymnus in Magno Sabbato. 1548 PETRUS ARCHIDIACONUS. Quiestiones in. Danielem prophetam a Petro eno- daUs. 1347 CATULFUS. Instructio epistolaris ad bestum Carolum regem. — 1365 CONSTANS SACERDOS. Tractatus de passione B. Emmerammi martyris. — 1367 GARNERIUS ABBAS. Legstio ad regem Aistulphum. 1569 ANONYMI S.JECULI VIII. [. — Incerti ad Pippinum regom Epistola. (ὅτ |l. — Epistola monachi ad abbatem. 1315 Ill. — Commonitorium cujusque Episcopl ad Sacer- dotes, etc. . $19 1V. — Tractatus utrum anim: de humanis corpo- ribus exeuntes mox deducantur ad gloriam vel ad ponam, etc. n. 1519 V. — Epistola cujusdam, Quid sit Ceroma. 1555
[. — ritio 5. Michaelis archangeli in monte : TT HA Gallia. . 1537 i5 ésta D. D :goberti, regis Francorum, scripta
Chronica regari Wisigothorumg," PeIeI E εἷς . .*809"- “55 ἃ nónacho cenobii S. Dionysii anonymo, sed con- Carmins apologetica. eocjttt t] 811. temporaneo. N 1395 Epitaphia. , 8:28... V1]. — Geo2 rbgum Francorum, e Gregorii Turon.
Á pendizsecumda. οἷς os 5 2,2 oso t i. Histor etallunde desumpta, usque ad Theodori- Waipmoadem. ^ i lflDi is. Wu "E 3 Chronicon episc. Metensiom T Notit ib, E08, M0C Cs EPISCOPU sig SECULI VIII MONUMENTA EKCCLESI ASTICA. Epistolis. iun 819 Prposito Miss Roman. soetore anonymo. 1:8
' ippini et Carolomauni Diplomata, necnon quoram- ELIPANDUS, FELIX, HETERILS, Xn inter íllustriores l'rancos et Germanos szc.
TountraNUs, UnczLLENSIS, UxAMERSIS, EPiSCQPI, vii Monoumeuta seiecta, 1501 Notitia hi zT S. BEATUS, rasssrrsa. - Index Rerum. 4589 Flipandi Epistoli. us. Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE.
lY
ANNO DOMINI DCLAII.
CYRICIUS
BARCINONENSIS EPISCOPUS.
NOTITIA HISTORICA IN CYRICIUM. (Ex Fabricio Biblioth. medise et iuf. Lat.)
Cyricius sive Quiricius (Caveo Syricius), episcopus A quas habes Editionis nov: tomoTIl, pag. 514, emen- Darcinonensis Ἦν ταν circa ibi INL i $69. dauores ex Codice Hardensiano. Priore epistola Cy- Cujus epistolas duas ad Hildefonsum Toletanum cum — ricius Hildefonso gratias agit pro opere ipsius de Vir-
ildefonsi responsionibus edidit ex Corbeiensi Codi- —ginitate sancte Marix contra Jovinianum et Helvi- ee Lucas Dacherius tom. 1 Spicilegii, pag. 308, 311, — dium.
CYRICII EPISTOLA.
EPISTOLA CYRICII AD TAIONEM EPISCOPU M. (Vide Patrologi: tom. LXXX, col. 729, inter Opera Taionis episcopi.) KPISTOL.E DU.£ CYRICII AD SANCTUM HILDEFONSUM, TOLETANUM EPISCOPUM. (Vide infra, inter hujus sancti Opera subsequentia.)
ANNO DOMINI DCLEIIX.
SANCTUS HILDEFONSUS
TOLETANUS EPISCOPUS.
NOTITIA HISTORICA IN S. HILDEFONSUM.
(Ex Antonio, Biblioth. vet. llisp.)
1. Sanctus Hildefonsus, Toletanus antistes, sub re- B Plane ea qux de rebus sancte ac laudabihter ab eo gibus Cindasvintbo οἱ Reccesvintho maxime floruit, — gestis dicuntur, conservantque libri recentiores, om- cujus postremi « nono anno (ut Julianus ait, episco- — nia e duobus celeberrimi sui temporis viri encomiis pus εἰ ipse Toletanus, in brevi ejus elogio) ascitus — derivata sunt; quorum auctores fuere, prioris qui- in pontificatum, novem annis et duobus lere mensi- — dem Julianus is quem diximus post Quiricum Hildc-: bus clarus habitus, vitz: meritis et (a) retentationée — fonsi successorem Toletanus antistes, ei qucm regiminis, expleto octavo decimo ejusdem principis — descripsit coxvus ; posterioris Cixilla (c), et ipse ali- anao,x Kalendarum Februariarum, viam universs ndo, hoc est sub Maurorum tyrannide, ejusdem. carnis fuit. ingressus. » Ordinatus igitur anno 659, lesi: prefectus, qui e cosvis audivit. Nonnihil. ad superos abrit anuo 660, die Januarii 25, ad quem — etiam sancti Eugenii lll quaedam carmina preestant.: diem refertur ejus memoria in Romano Martyrologio; — Luitprandum, Julianumque, et si quos alios pseudo-. quamr et reperiri apud vetustissimum Adonis Marty- nymos adorat cx:ca hoviorum supersütio, pariter cum rolegiüi exemplar Joannes Mabillonius prodit (b). his haberi debere auctores sumus, qui nec unius
(e) Alias, veneratione, sed nihil mutandum; reten- — aut ineuntis xiu, Codex hunc titulum przesefert : tatio pro retentione, frequentativum pro simplici. — Incipit Vita vel gesta sancti Hylde[onsi episcopi Tola- Sic alibi renotare pro notare; retemperare pro tem- — tamensi sedis metropelitani a beato Elladio episcoro
werare in Montano. ejusdem urbis, edita decimo Kalendis Febroarii ; cui (b) In Actis sanctorum Bened., sc. ws, in Vita — consonat Vaticanus olim Christine Suecorum reginae, sancti Hildefonsi, pag. 516, litt. d, in notis. C 5. 565, et Galliarum regis alius, t. Ill, pag. » We:
(c) Hildefonsi Vitam Cixilani assertam, et cum plu- '^ 2559. Faiso. Litem verbo dirimit Amilianensie.Coder: ribus Codicibus collatam vulgavit cl. Florezius, t. V, anno Christi 994 exaratus, in quo fol. 250, legitur :
a pag. 504, qux in novissima. SS. PP. Toletanorum Pncipit Vita vel gesta sancti. H lefons Toletani... ὦ callectione tritensi, t. L a p. 96, sub ejusdem Cixi- — Cixiliani ejusdens urbis episcopo edita, etc. bnis nomine recusa est. Toletanus tamen sseculi χη, — .
ParnoL. XCVI. | mE 1
C4
41 S. HILDEFONSUS TOLETANUS EPISCOPUS. (2 quidem s:eculi :tatem habeni, neque ipsi auctorita- A per eum a Spiritu sancto peractis miraculis reiu-
tem olim notis pr:estare possunt ; sed ab. ipsis, cum in ordine suo sese continent, mutuo accipere contenti esse debent.
2. Natum Toleti ex nobilissimis parentibus Ste- phano et Lucia Hildefonsum fama fert, sub rega ni- mirum Witterico, anno hujus szculi (a) septimo. Lu- cia soror germana dicitur fuisse Eugenii lll, Toletani prosulis, qui puerum Hildefonsum, primís a se litte- ris (b) ac pietatis amore, cum adhuc ipse in Ecclesia Toletana, priusquam Cesarauguste induisset mona- , chum, ecclesiastico munere. distineretur, imbutum, ad sanctum Isidorum Hispalim -disciplinis omnib'is instruendum remisit. Hincille evadens qui jam inde apparere coepit, vir omnibus doctrine οἱ sanctitatis numeris absolutus, Toletum rediit ; et sub 1lelladio antistite monachale iustitutum in sanctorum Cosm:e et Dainiani monasterio, quod et Agaliense autliit, ejusdem urbis amplexus fuit. Hlelladius Levit:e ordi- nem ei contulit sub vitze. su:e finem, qui Sisenandi yrncipio, hoc est, cirea annum 631. contigit : quod lildefonsus ipse de t!ella 1:0 loquens (De Viris illust., cip. 7) sibi testimonium prestitil. Abbas deinde clectus sui monasterii, non alterius (aliis aliter pla- cei [Tamaio, 1 tomo Martyr. Hisp., die 25 Jan., p. 955 et 226] ) quod a Juliano aperte dicitur, e mo- nachorum pr.efectura, Eugenio ejus avunculo, diem suu;) obeunte, ad Tolelanaz Écclesix: regimen invi- tas, principalique (ui Julianus idem vocat) violen- t» cedens transfertur. Abbas adhuc. interfuit mona- sterii. Compluiensis a sancto Fructuoso erecti dota- tioni, s:eculi hujas auno sexto super quadragesimum (Morales, lib. xi, c. 26); ine Toletano concilio vii, anno quinquagesimo tertio, neenon. et Ix, circa an- num 657, ut e subscrip ionibus constat.
3. Ín pontificio Toletano, cui post biennium ini- tiatus crediur, veluti « faeula. ardens, » ut. Cixila loqu:tuf, « omnem His»apiam » castimonise scilicet, prudeutize, Christianatque universze doctrinte, heroica- rimque omnium virtutum radiis « perlustravit. » Ut diznus habitus sit, stupen:lis duobus sibi a Deo colla- tis beneficiis signacam et consecratam sui memoriam posteris transmittere. Sacrum enim celebranti co- ram Receesvintho munus, Leocadia virgo Οἱ martyr apparuit, locumqu * sepulturze, hactenus frustra quie- situm, ostendens, gratias viro sanctissimo pro defensa Deipar; matris virgiui:ate, quod paulo ante libris editis priestiterat, ejis. nomiae habuit. Cujus mar- tyris sanctissimi, civis su;e, veli segmentum (c) cul- tello raptim a rege ministrato. ab lHildefonso preci- $uin, servari apud Ovetum in arca sancta reliquiarum constans fama est (d). Nec diu post in ecclesiam die festo Exspectationis partus beat: Mari virginis ad
"ragendum matatinum officium. veniens, eamdem 5lii Dei matrem in episcopali eathedra sedentem ocnlis mortalibus cozspicere, sibique benigne allo- gienteii audire; ae de thesauro coelesti acceptam vestem, qua ipse in hoc solemni festo solus uteretur, sii porrigentem, adorare promeruit, quod cum aliis
. (a4) Sexto visum. Pseudo-Luitprando in Chronic., vera 644.
(b) Animadvertit hoc Morales, I. xit, e. 59, conftir- mantque Acta Breviarii Asturiceusis ms., apud Ta- maium, 23 Januar., p. 2411.
. (c) In. prosa quadam faeti olim officii, quod addu- cit Tamaius, p. 200, ganipule regis id facium dicitur. Ganivete de mesa. vocabulum est nostrae gentis anti- «quatum.
. (d) Servatur is cultellus Toleti hodie in amplissimo jlimi. canonicorum collegii cimeliarchio, summa ejus wpali ac vicinorum frequentia ac veneratione cultus abitusque. ΝΕ
(e) Apud Sanmarthauos fratres in Gallia Christiana i 6 iscopis Laudunensibus, fol. 620, p. 2.
(/) Fel;cia Sancii lBanirezii regis uxor, Alphonsi parens, filia fuit Hildfni Rociensis in Gallia comitis,
" ad eram
lisse sibi Urbanum et Efanjium Cixila testatur; quo- rum prior ab Isidoro Pacensi dictus Toletane Ec- clesixe veteranus melodicus, hoc est cantor (7n Chro... 181); Evantius autem. ejusdem Ecclesie archidiaconus, « docirina, οἱ sapientia, sanctitate- que et in. omui secundum Scripturas spe, fide et charitate, ad. coufortandam Ecclesiam. Dei » Hispa- nam, jain sub captivitate gementem ; uterque clarus. Hos auctores Cixila habuit, quorum testimonio fidei rei astrueret, quantumvis de ea siluerint Julia^us (In elogio laudato) et Isidorus Pacensis (In chron. ad aram 721 ubi de Hildefonso).
4. Egregie autem confirmat famam rei ubique vi- gontein duo ecinmi s:eculi seriptor Hermannus mona- chus, quem historicum Vossius ignoravit, de Mira- culis sanct: Marie Laudunensis (e). in epistola ad DBartholomzeum ejusdem Ecclesi: episcopum. « Cum dudurn (inquit) in Hispaniam ad videndum gloriosuin regem Hildefonsum (Alpliousus hie. Aragoniz res, atque item Castelle er Urraciin. uxorem) « (f) Fe- lici:e materter:e. vcstrze filium, profectus, felicissi- mum ab eo promissum suscepissemus, quod si se cundo ad eum videndum reverterenmini, daret. vobis corpus beati Vincentii Levit:e οἱ martyris; necnon
. et casulam pretiosissimam qua:n heata Dei genitrix
sancto Hildefonso Toletan:e civitatis. archiepiscopo dederat ob remunerationem trium libellorum | quos de virginitate sua composuerat, etc. » Sed de liae ra (6) commentaria nostrorum hominum qu:eso adeas, lector; ne nos amplius eá qu:e ad. bibliothec:s argu-
. mentum ex Hildefonsi rebus gestis pertinet dille-
fanus.
9. « Scripsit (Julianus ait) qua: plurimos libros luculentiore sermone polissimos, quos ilem in lot partibus censuit dividendos, » id. est :
-- 6. Librum prosopopetie imbecillitatis preprie, qui deperditus fuit.
1. De Virginitate sancte Maria contra ttes infiddes libellum. Mic liber prunum, quod. sciam, editus est ab :eque pio ac. docto viro. Michaele Alphonso Car- panza Valentino, instituti Carmelitorum; qui qui- dem, collatis inter se duobus mss. Codicibus, altero Gregorii Mirandensis Valentini Filei rerum ju:icis, altero Hiveronymianoru: Gandiensium, prodire cum fecit Valentie. anno. 1556, in-8^, ita in-criptum : Sanctissimi Patris nostri Hildefonsi Toletame Eccles ὦ archiepiscopi libellus de illibata ac perpetua Virgi:si- tate. saucize ac glorios:ie geuitricis Dei. Marie ἀντὶ τριῶν &xio toy, adversus (res infideles (hau erediiuus Grzvca ista ab Ilildefonso esse, sed a noviore aliquo, qui grecissare importune [4] voluit) ordine. sjnonj- mortuin conscriptus. Adjunxit οἱ Vitam, quam et etui- sit Hieronymus Welwus Lovanii anno 1549, ctun eodem hoe libro. Anno 1557 a Dasi!io Melaniz, con- gregationis Casinensis monacho, Pasilev, iu-85, etiam publ.ci juris iterum facium hunc. eimidein li- hellum scio.
- 8. ost. aliq10d. tempus Franciscus Fevardeutius
ut ex eolem Ilermanno, lib. t, cap. 2, cujus verba legi possunt apud Sanniarthanos; unde apparet Su- rite error, qui, lib. 1 Annal. Arag., cap. 9, Feliciam Urgellen-is. comitis natam fuisse credidit, quem 56- cu:.s fait Ii»ron. Blaucas in Aragog. reruin commern- tariis, οἱ Sancio ΕΥ̓ rese.
(g) Integer hujus argu:nenti liber exstat. Francisci Portocarrero Jesuit»; lateque Petrus. Salazar. de Mendoza, in Vita sancii. liil iefoasi. Colleatt. omnes Tamaüis bac.d:e 25 Januarii, et 24 sequentis.
[^] Habetur in Eseurialensi s:wculi, ut videtur, de- cirti inctinantis Codice, lit. À, plut. 1, n. 9, hac *u- brica ; H:ldefonsi libellus de Virginitate sancte Ma- rie Ántitriapistos (que vox. Latinis litteris constat!, id est, contra tres infideles, ordine stjnongmarum con- scriptus, ut non vuigarem Gr.ecum epizraplies voca- bulum an'iquitatem sibi conciliet.
45 NOTITIA IHSTORICA. 1&8 Minori:a cuim aliis Hild:fonso, nou ita recie, adjudi- A nempe de his tribus veri hosti*tis hoc libro debella-
catis, Parisiis apud. ΔΝ πη, 1577, et. Bigtrvus, nono volumine Bibliothzcew vetezim Patrum, 1589, reciiderunt,. Iuscriptio lamen in his variat. Nam quz de illibata est apud Carrauzam et. perpetua. Virginita- te, etc., in Fevardentii et Constanti, Cajetant lihris mss. de Laudibus erat beatee virginis Mario. In quo- dam ejusdem Cajetani Codice annotavit is qui olim exscripserat, « se Gomesanum abbatem lldensem (a) in linibus Pampiloni: esse. qui libenter. conscripse- rit libellum a sancto llildefonso Toletanz sedis cpi- scopo dudum lucu'entissinie editum, in quo continc- tur de laude virginita.is s:netze Marie prpetuz vir- ginis (b). » Sed infra dc hae nota iterum.
9. Tres hi infideles quinam fuerint, conp.llatio ipsa eos arguentis extra. dubimm ponit. Jovinianus nempe Helvidiusque, noti admodum | superioris αὶ haeresiarch:e et a inaximo doctore llieronymo pect- liaribus libris confutati, ac. tertio leco. Judieus. qui- diim, secte sux tantum. appellatus nomine, hic sis- tuntur, et cx adverso massima. vi atque impetu 50Γ- monis doctrin:eque. impugnantur. (c). Primus | oliin nezaverat Mariam Deiparam in. partu. virginem per- mansisse (d). Secundus post partim semper ^ irrinem fuisse. Tertius vero integritatem in. puerpera. omni teiipore sacrilegus respuebat. Joviniunum igitur primo capite (libellos appellat Hermannus monaclius supra adductus), IHelvidium altero, Jud:eum tertio, et his quie tertium sequuntur refutat. Hic enim postre- mius hostis profligandus fuit majoribus copiis argu- mentorum, in quo ctiam Jovinianus οἱ Helvidius seorsum prius iinpetiti de novo prosternerentur.
10. Vere enim in hoc versari debuit Marianz in- t:gritatis tota. defensio, ut. verum Dei Filium ex ea patum disputatio s'abiliret; hoe enim uno dato, quis deinde sanus inficiaretir potuisse Deum in clau- &ira se pi neirare incorrupue matris, atque inde for- matur sibi corpus :eque inviolato pu ore virginis in dias lui.inis oras e.luccre? "106 ergo inculeandum pro- lixius fuit Judzo infideli, quod secte ejus. maxime repugnabat, et per Judvi corpus ceterorum. c:vceze mentis Ántidicomarianitarum, quomodo Epiphanius in Panario appellat, jugula petenduin. Hi enim po- steriores Christum in ore Christianismumque habea- les, fere ab omnibus Mari:e propugnatoribus, Am- brosio praesertim epistolarum , lib. x, epist. 79 et 81, Hieronymoque Adversus. lHelvidium, tanquam assecke Ilebraicorum dogmatum traducun:ur. dta
(a) Pro abbatem Ildensem, leg» Albzilden;em (sive Aibeldensem) non abbatem, sed monachum, ejus s: i- licet monasterii cui Dulquitus, seu Dulcatus, ΒΓ ΟΥΑΙ in finibus Pampilonix. E notis mss. cl. Andre: Marci Burrielii in Regia bibliotheca Matritensi exstanti's, qui primus Constantini Cajetani errorem detexit in S5. trium cpisc. Bened. Vit., p. 141.
(5) In SS. trium e,isc. Benedict. ord. Vira a Con- stantino Cajetano edita, p. 141.
tis recte sensit Alphonsus Vazquez Miraudensis, de- fecali judicii ac. plurim:e doctrine, Mercenariorum sodalis, abbas cum viveret sancti Anastasii in regno Sicili:s, conscripto vernaculo libello de sancto Hilde- fonso ejusque scriptis agens, cap. 4 libri iv. Idem Gabrieli Vasquio Jesuitze. venit in imentem. in. com- nientario ad tertiam sancti Thomz partem, ci- p. 121, "p. 11, nisi quod Cherintum aut Carpocratem, qui ambo satum ex Josep'iio et Maria Jesum dominum ros! ruin Ju.'aica. persuasione olim docuerant, ut. ex Epiphario 1, Adversus haereses li?;ro, et aliis constat, in pirsosa Judei, quem hie appellat llitdefonsus, couliai a*severavit. Verum haec ejs sententia plane i: psgnatur ex hujusmet operis cap. 5 et 4, in quo- rum utri sque principio de diva Virgine ad Jud:ieum dicitur, ex stirpe sive gente ipsius cam esse : quod non bene accommodes. ci qui vere non. est Judaeus. ori- ginc, sed seca ant lkeresi duntaxat. Ego magis
p uto non privatum aliquem, sed totam sectam Jud:eo-
rum, conflic o sibi ex 6s uno, quem argucret, tot capitibus ab IH:l..efenso. τον]. Nec. aliter rectum sensum habere captis sepziini. verba hiec possunt : « Nam de pas i: ni^, contumeliis, cruce, clavis, morte, et sepultura, qud tilii jam loquar? cum te fecisse illa non dubites. ». Et mox : « Quando de homicidio Innocertis reus teneris, et hanc mortem cjus a te qui- dem crudeEter illata, ab illo autem. sponte susce- piam, cte. ». Quod vidit ctiam. Gomesanus (e) ille transcriptor libri hujus de Virginitate, quo usus est Cajetanus, jam ἃ me vocatus ad testimonium , s:epe- que vocancus.
11. ΠῚ ergo sunt tres illi infid2lcs, quibuscum in hoc libro congredi voluit Hildcfonsus. Sive quod. ex devotione in. beatissimam Dei gzvitricem novos. sihi hostes ex veteribus etiam profhgatis suscitare volue- rit, quo stylum pietatis, veluti ceclamatores «olent, exerceret. Quo quidem vocasse cirn. genius videtur proprius, ut in kndanlis pau:o infra epistolis ejus clarebit; atque. item e testimenio: Quirici. Barcino- nensis tunc adducendo, et cx Gomesasi presbyteri verbis intra. prouuceadis; demua:te ex testiimorio Íragmenti de translatione reliquiaru: e Toleto in A- sturias, quod. inferius quo jue a nobis sistetur, sive quia iinpudens horum lixeresis novo: aliquos sortita esset, sive in Hispania sive extra [Hispaniam hoc tem- pore sectatores (f). Plane hane posteriorem partein ii qui ficulneis adh:erescunt chronicis, mordicus te-
dictissimum solius styli exercendi gratia novos sibi liostes e sepulcris excitare, declamatoremque in eo argumento agere voluisse, cujas occasione inflicta olim eidem beatissimze Virgini a Joviniano et Hel- vidio vulnera omnino refricanda erant, ut opportune monet novissimo S5. PP. Toletanoru.n Editio:.is Ma- tritensis curator (In Operib. fHiidefons., prolog. t. I, p. 104 ). Neque id e Quirici ad Hil .fonsum epistola, nec ex Gomesani narratione, neque demum e fraa-
(c) Jovin:ano hanc hzresin sanctus Augustinus ad- D mento translationis reliquiarum, qu:e noster pro con-
scribit, quanmivis sanctus Hieronvmus in libris adv. eum scriptis non meminerit, ut Erasmus notat in ar- gumento horum libroruin.
(d) Helvicius aflirma^at Deiparam post editum Sal- vatorem a Josepho cognitam, ut e libro Hicronyuii adv. eum constat, vol. 11 ejas Oper.
(e) Escurialensis panlo antea lauda:us s:culi x Ποῖος, lit. A, plut. 1, n. 9, explicans vocem T'ria-
pistos : « Tres, inquit , triapis!i sunt Jovinianus, Hel- -
vidius et Judei. » Gomesani autem verba in Codice Toletano hiec sunt : « Joviniani perfidiam (Hil iefon- sus) vulneravit, ct pugione verissima rationis Hel- vidii erroreii des? ruxit: Jud:eorum quoque duri iam non solum a stipulatione [Leg. astipulatione] angelo- rum et honiiuuimn ; sed etiam d:emouum prolata con- fes- ione jugulavit. »
(f1 Vix credibiie est Hildefonsum beatissime vir- ginis Mariz honori, si quis unquam mortaliuin, ad-
jectura sua adducit, ullo modo videtur elici. Imo cum iu Hildefonsi lihello telorum aciein precipue ac tan- um non unice in Judieos itentam videam, existimo rem Hildefounso cui Hispanis aut Hispaniensibus cjus sect:e popularibus fuisse; idque occasione viru- lenti alicujus in beati-simam Virginem scripti per ea fortassis tempora evulgati. Nec an:e ililJefonsum Isi- dorus in libris Coutra Judvos; neque Julianus post eum Toletanus in Comprobatione sextib. ;etatis cum larvis, sed cum veris Jud;vis conflictasse exisimandi sunt. Àn verecundiores lHildefonsi :svo, quam postea fuerint aut etiam nunc sint, ejus gentis doctores cre- dimus? Α s:zeculo xu ac deinceps ad avorum memo- riam et nostra fere tempora horrendas in beatissi- mam Virginem infrunito ac pestilenti ore blasphe- mias evo:iere nusquam destiiisse, docent nos corum libri ΤῚΣ nitzachon, nx2* pr chazok emunah,
MZ' ΠΥ (g4cldoih iescu, et alii, quos collegit,
15
S. HILDEFONSUS TOLETANUS EPISCOPUS.
ncbunt. Frequenter enim horum Luitprandus ( Jn A Mari: semper virginis, nitido politoque eloquio or-
Chron., an. 661, n. 101 et 668) et Julianus (In Chron., n. 551, 338) inculcare amant Hildefonsum cum Theudio et Helladio Gothis h:xereticis Narbona venientibus congressum scriptis fuisse. Quibus dedit fundamentum Rodericus Toletanus, lib. x1 de Rebus Hispania, cap. ult. his verbis : « Hujus tempore cum Helvidius et Pelagius a Gallis venientes plerasque par- tes Hispauiz infecissent, virginitatem beatz Virgi- nis infamantes, beatus Hildefousus illis occurrens, sacrarum Scripturarum testimoniis, el lingua melli- flua, et gratia in labiis suis diffusa, eorum dogmata confutavit, et ab Hispania confusos abegit. » Quod sequitur Ilistoria generalis Alfonso X regi communi- ter attributa. Neque id tenentibus cum Roderico e- nixe adversabor; de quo tamen opportunior alius hanc rem expediendi locus paulo postea occurret.
12. Jam ut confirmemus aliis testimoniis boc opus- culum sancti Hildefonsi esse, Ambrosius Morales ali- cubi testatur se vidisse manu exaratum Codicem, in quo exscriptus erat hic liber. de virginitate Deipara virginis, anu ipsa Atilani Sentic:e, siveZamorz epi- scopi, viri sanctissimi, de quo prafixa ibi admonuit eum notula (a). Porro is liber, quo usus fuit Caje- tanus, perautiquo eo, manuque exarato, non sinc ex- scriptoris nomine consignatus venit ad posteros. Ex- stat enim ad calcem adnotatio, ut jam indicavimus, prolixior ea quam ut hic integra referatur (b); sed qu:e id continet. Gomesanum abbatem lldensem (c) rogatu Gothiscalci episcopi illac ( in finibus Pampi- loniz, ut jam diximus) ex Aquitania in Gallzciam invisendi sancti Jacobi corporis gratia transcuntis conscripsisse hunc libellum ; eumdeai Yeroepiscopum transtulisse eum ex Hispania in Aquitániam :era 989 ( sive anno 951 ) tempore hiemis, diebus ceptis Ja- nuarii mensis, quibus ipsis diebus obiit Gallicianen- sis rex Ranimirus. Hxc fere Gomesani notula. Hic est Ranimirus, seu Ramirus, 11 Legionis rex, qui obiit Januario mense anni 950. Quare ad hunc nu- merum reformanda est :era, seu annus notul:e, ne clarissimis refragetur docuinentis a Morali adductis (Lib. xvi , c. 20 ).
13. Membranaceum alium Codicem litteris Gothi- ciá ante nxL annos exaratum servari ad sancte Tri- nitstis Toletanum caenobium Hieronymus lliguera testatur in notis ad Luitprandum (Ad anm. 668): nempe a Salomone archipresbytero, ut credimus To- Jetano , :ra 1105, sive anuo 1067, quod idem alibi monet (d an. 95i)iniisdem notis (d). Meminit ejus- dem libri leàlorus Pacensis in. Chronico (e) his verbis : « Quod pronitente przesidente tunc sanctis- simo llildefonso, mellifluzs os aureum in libris diver- sis eloquenti:e, atque de virginitate nostre domin:e
et cum confutationibus edidit Joannes Christoph. Wagenseilius iu Telis igneis Satanz;, Altdorfli Nori- corun, 1681. Vide Monitum in sancti Hildefonsi ope- ra, Edit. noviss. SS. PP. Toleianer., t. 1, p. 105.
dine synonymo [ sic lego, pro synonyme | (f) perflo- rentem, etc. » Corrupta et improprio loco posita sunt, ut ex Roderico Toletano, lib. 1, cap. ult., et lib. 11, cap. 12, iuter se collatis his quz ex Isidoro, ul in more habet, utrobique scripsit, liquet.
14 AuctorHistori:e translationis reliquiarum e To- leto in Asturias qu:e Sebastiani Salmanticensis (sive ea sit Alfonsi Ill , cognomento Magni ) historie in- SCrta legitur apud Sandovalium Editorem, in men- tione harum qu:e in arca sancta condit:e sunt d Ovetum reliquiarum : inter alias « pallium » laudat, « quod dedit ipsa Regina cceli Hildefonso Toletana, sedis archiepiscopo laudibus in honore sanctze ipsius virginitatis celebratis, ubi ipse sanctus epi- scopus gloriosus contulit adversus h:eresiarchas He- li«dium atque Loviniauum, etc. » ubi Helridium at- que Jovinianum legi debere manifestissimum est. Ms. exstabat in. ecelesie Eborensis bibliotheca, teste Re-
p sendio in epist. ad Quevedum ( Hisp. illust. t. 1, P.
C
221}: item in cenobio de la Mejorada ordinis san- cti H eronymi prope Uime:um. Alium Codicem fui-se ad sanctum Franciscum Pincize urbis Morales alicubi refert ( En el santo viage, ms. ). Antiquissimo alio usus fuit Constantinus (g) Cajetanus.
15. Culpabunt forsan ali jui synonymorum coacer- vationenm in hoc libro, cum ex rhetorum regulis de- deceat eamdem rem pluribus idem signiticantibus verbis exprimere. At in hoc secutus fuit Hildefonsus Isidorum magistrum. Et licet quandoque in magna animi commotione non satiari loquentem prius quam omni quo potis est modo et verborum differentia qu:e concepit intus foras producat. Talia patiebatur Hil- deíonsus, cum exorbitavit ἃ frequenti loquendi usu, amoris erga beatam Dei matrem ign:bus extra se ve- luti positus. Qualibus agita;i affectibus chori aliquot in Euripidis trageediis leguntur. Pergamus ad reliqua opera cuim Juliano.
16. Opusculum de proprietate personarum | Patris, et Filii, et Spiri.us sancti. De sancta Trinitate vocat Eisensgreinius (A).
17. Opusculum adnotationum in sacris, et opuscu- lum adnotationum in sacramentis. Οὐ duo opera di- serte Julianum distinxisse confirmat ms. Casinensis Codex, quem vidit Cajetanus, Vit:e hujus, et sic edi- dit Mabillonius; agnovitque utrumque Vincentius Bellovacensis (Spec. hist. , lib. vi, c. 120). At Pari- sina Editio, et Matritensis, sancti Isidori operum, quz hanc et exhibent cum lsidori et Hildefonsi catalogis, unuin duntaxat Annotationum in sacris librum ; Fran- cofoprdiensis (Tom. 11 Hisp. illust.) pro eo alterum tantum Annotationum in Sacramentis, cui Hensche- nius calculum addit, agnovere (i).
(d) Exstat hodiedumToleti in sanctissimae Trinita- tis cenobio; ejusque exemplum cum Edito Micbae- lis Carranz: a cl. Andrea Marco Burrielio collatum, in Regia bibliotheca Matritensi ; in cujus fine legitur :
Et nostrum, infra, n. 546. Rodericus Toletanus ad D « Ego miser Salomonis archipresbyter servus Dei
Helvidium et Pelayium [ falso, pro Jotinianum | id factum refert, quem secutus postea fuit cl. Florezius ( Tom. V, p. 219, n. 112). a
(a) Longe hoc Atilani Codice antiquior Regius E- scurialensis est lit. ἃ, plut. 1, n. 9, paulo ante lau- datus, in cujus finelegitur : « In Jesu Christi nomine explicitus est Codex istea notario Joannes indigno in sra DCCCC, el nonagesima secunda (seu Christi an- no 954) vii Idus Martius, regnante rege Ordonio in Legione. Comite vero Fredenando Gundisalviz in Castella. Deo gratias. » Atilanum autem Zamorensem ei Ecclesi:e ab anno 990 ad 1009 przefuisse constat e Catalogis praesulum ejusdem ap. cl. Florezium, T. XIV, pe. 1. ] (b) Exstat in laudata Vita trium episcoporgan be- nedic., p. 141.
c) Gomesanum: abbatem. lldensem , pro Gomesa- ^i Albaildensem , ut alihi,
indignus et tor scripsi hoc libellum de Virgini- tate sancte Marize virginis et Genitricis Domini ad fi- nem usque, complebit : iu civitate Toleto in Eglesie sancte Marie virginis sub metropolitane sedis domno Paschalis archiepiscopi. Notum sub «die v1, feria ora m, in diem sancti Cypriani episcopi, xvin Kal. Octubres , in ra millesima centeua quiuque. »
(e) Era 725, ut in Editis a Sanudovalio, revera era 715.
(f) ta Sandovalius ex Codice, ut videtur, corru- ptissimo edidit. Aliter Mir:cus.
Refert ipse ubi supra, pag. 139.
ἵ Inter deperdita Hildefousi opera recensetur a Fabricio (Bibl. med. et inf., t. 111, p. 300) Guil- lelmo Caveo (In Hildefonso, ad ann. 651), Cellierio (T. XVII, cap. 51, pag. 133).
(i) Item inter deperdita Hlildefonsi opera. Binane autem. 20 simplex de affini, ut. videtur, arguinento
17
NOTITIA HISTORICA.
rd
48. Librum De Cugnitione baptismi unum. Hunc ms. A Jovinianus, dissipetur Helvidius, simulque οἱ incrce-
exstare in bibliotheca Carmelitarum excalceatorum Claromontensium in Arvernis, cum libris quibusdam Ferrandi diaconi, ex Ludovico Jacobo a sancto Ca- rolo refert Labbeus in bibliotheca ms., p. 207. De G ubernatione baptismi Francofordiensis Editio habet. Alii omnes De Cognitione habent (a).
19. De progressu spiritualis deserti alium (b).
90. Opusculum annoltationum actionis diurne. For- te diurni temporis exercitia spiritualiter impensi. Francofordiensis habet actionis divine, quomodo edi- dit Henschenius. Mabillonius hunc librum omisit (c). « Quod totum (ait Julianus) partis primz voluit volu- mine conneclendum. Deinde (ait) partis secunde. »
91. Liber epistolarum est, in quo diversis scribens, enigmaticis formulis egit, personasque interdum indu- zit, in quo etiam a. quibusdam lwuculentiora Scripto- rum responsa promeruit. Exstat quidem ad calcem Pseudo-Juliani systematis (Part. n Adrers., p. 145)
Variorum carminum collectio ab eo facta, in quo ait p
quasdam epistolas et carmina ex libro Gothico mem-
branaceo sanct: Juste Toletan: se collegisse, atque -
Fuldam (fundus hic fictionis) misisse. Desunt 4::}- dem ex in hac Editione, nec ultra carniina οἱ eorum explanationem ab eodem Pseudo-Juliano factam, quidquam aliud. Sperabam promissorem hunc forte aliquid Hildefonsinum e penu illa sua sancte Just:e commentilie bibliothecz locupletissima depromere voluisse ; maxime postquam in expositione epitaphii sancti Isidori eumdem Julianum referentem se ad quasdam Isidori ad Hildefonsum, hujusque ad illum, aliquot epistolas legissem. Sed cum in Editione ope- rum Luitprandi a D. Laurentio Ramirezio procurata (Pag. 515), easdem, ut credo, epistolas quarum s nobis facta fuerat, sub epistolarum presulum a Ju- liano collectarum titulo vidissem, excidisse me cu- riositatis voto comperi.
22. Delevit ergo invidia aztatis clarissima futura sanctissimi doctoris monumenta, e quibus historia ejus temporis apprime illustraretur. Áttamen ex- stant ex his dux ad Cyricium, sive Quiricum, Barci- nonensem episcopum, quarum priore respondet illius gramlatorie ob sibi remissum de Virginitate virginis
erige opus; altera vero suasorixe ejusdem epistole de edendis similibus aliis operibus respondet. Qua- tuor has Cyriaci, seu potius Quirici, et Hildefonsi, e bibliotheca Corbeiensis in Gallia monasterii, primus, nisi fallor, in lucem protulit Lucas d'Acherius in Spi- cilegio suo (Tom. I, p. 508). E prima sane Quirici constare videtur libro de quo ad se transmisso gra- lias habet Hildefonso nihil priesentis cuin. pr:esenti- bus szqualibusve hzreticis congressus occasionem dedisse. Verba ejus hxc nonne aperti sensus? « At- que, ut ita dicam, ea quie opaca videbantur pro sui quantitate mysterii luce clarius manifesta, ac nota, pusillis et magnis eff-cerit ita ut ex hoc hebetescat
reripum fuerit, incertum. Julianus ut in paulo ante laudato Codice Escurialensi anni 954, lit A, plut. 1, n. 9, opusculum inscribi Adnotationum in. Sacra- menlis ; novissima SS. Patrum Toletanorum Eilitio Ma- witepsis, pag. 95, Adnotationum in Sacris. Trithemius, de Script. Eccl., c. 55, Adnotationum in sacris librum unum, Adnotationum in. Sacramentis librum unum.
a) Habetur in novissima SS. PP. Toletanorum Editione Matritensi (Tom. 1, p. 165) e ms. Codice Patrum Dominicanorum Bojocensium, e quo pri- mus omnium in lucem id protulisse Daluzius dicitur, hoc titulo : Adnotationes de cognitione baptismi. Et in Baluzii Miscellaneorum Edit. Lucensis 1761 (T.
1], la à 15).
(8) In eadem SS. PP. Toletanorum Editione (T. 1, & pag. 222), sub titulo : De lItinere deserti.
(c) Inter deperdita, imo et inter dubia Hildefonsi opera. Licet enim exstet in Juliani Elogio novissi- ma SS. PP. Toletanorum Editionis Matritensis (T. I, p. 95) atque apud Trithemium (De Script, Eccl.,
C
D XV1I, c. 57, n. 3), εἰ. Florezium (T. V,
dulus ac mente perfidus decidat. Jud:eus (d). » Quiri- cus hic Barcilonensis episcopes Toletano x concilio interfuit anno 656 qub adhuc abbas Hildefonsus erat. Illuc refero epistolz: huius prim:x hoc initium : « Cum a vobis remeans (hoc est, a Toletano isto congressu) ad ovilis crediti loca rediissem, ita labo- ris magnitudine fessus, etc. » Unde titulum ei epi- Stolze inscriptum hunc : Rescriptum Cyricii episcopi Barcilonensis ad Hildefonsum Toletane sedis episco- pum pro opere DeVirginitate sancte Marie, germa- num auctoris non esse, sed exscriptoris, pr:ter in- so'itam designandi hoc loco argumentum epistolz formam, id plane convincit, hoc nondum fuisse tem- pore Toletanum antistitem Hildefonsum. Quod mihi confirmat secund:ze, qua Quirico Hildcfonsus respon- det, et quartz: similiter responsori:e epistolarum in- scriptio : Sanctissimo ac honorabili domino Quirico iscopo Hildefonsus famulus vester. Non. enim se amulum, sed potius fratrem alterius episcopi epi- scopus Hildefonsus dignitatis suze memor, quamtum- vis humillimus, appellasset. Fateor inveniri hunc servuli demissum nomen in Quiricii terti: epistole titulo, reciprocamque domini appellationem in hacce, et quarta Hildefonsi. Sed excusabilius est Barcino- nensem episcopum se submisisse llildefonso supc- rioris ordinis metropolitano, quam vice versa, ac domini compellatio alterius aJ alterum in vulgari consuetudine semper fuit.
25. Quarta. quidem Hildefonsi epistola truncata ad nos pervenit eo quo minus debuit loco, ubi nem- pe excusat Quiricio quod necessitate temporum et in- cumbentium malorum metu sctiptioni non. incumbe- ret (e). Neautem id pr:etermittamus, aliam Quirici Barcinonensis episcopi ad T. ionem Cisaraugusta- num epistolam protulit ex bibliotheca Thuanza Joannes Mabillonius Analectorum secundo volumine, qua is Taioni respondet, et gratias habe! pro remis- $0 ad se Collectaneo quodam ex Operibus sanctorum Gregorii et Augustini, de qua in Taionis rebus men- tio iterum occurret. Prosequitur Julianus :
94. Partem. sane tertium. missarum esse. voluit, hymnorum atque sermonum ; unde in albo isto ope- rum collocamus.
25. Missas aliquot. Solemne erat tunc. temporis missas confici pro aliquo festo die Christi Domini, Marie Deipare, aut sanctorum. Meminit quidem duarum Cixila, « ubi statim in officio (abbatis) cla- rens, duas missas in laudem ipsorum dominorum (SS. Cosme et Damiani martyrum, quibus inonaste- rium dedicatum) quas iu. festivitate ipsorum psalle- rent, miro modulationis modo perfecit, quas inissas infra adnotatas habemus, » ait. ltem alterius paulo post meminit missa: de sancta Leocadia. « lpse vero manibus (inquit) statim complexans et astringens, talia fertur depromere vota, vociferans cum omni
c. 55), Fabricium (T. 7i1, pag. 260), Cellierium ). . 486),
abest tamen ab eodem Juliani opusculo , sive Bildefou- si Elogio, quale babetur in antiquiore omnium pre- laudato Escurialensi anni 954 operum Hildefonsi Co- dice, lit. A, plut. 1, n. 9. Sistimus ejus verba : « Scripsit sane (Hild«fonsus) quaniplurimos libros luculentiore! sermone potissimos... ld est librum prosopopeie inuecillitatis proprie; librum d^ Virgi- nitate sancte Mari: contra tres infideles; opuscu- lum de Proprietate personarum Patris, οἱ Filii, et Spiritus sancti ; opusculum Adnotationum in Sacra- mentis ; librum de Cognitione baptismi unum, et de Progressu spiritali (per) desertum alterum. Quod totum partis primeve voluit volumine conectendum etc. » indicto Annotationum actionis diurne opuscu- lo; nisi id mihi olim inter describendum exciderit. (d) Nibil hzc conficiunt neque probant contra ea
qu:e paulo ànte dicebainus, num. scilicet 11, not. (f).
(e) In. novissima SS. PP. Toletanorum E-itione
19 S. HILDEFONSUS TOLETANUS EPISCOPUS. 20
pop:ilo, et clamans : «Deo gratias. Vivit domina mea À compositas a D. Hildefonso ,
yer vitam Hildefonsi. » Et id ipsum repetens clerus veüemeater psallebat ALLELUIA, et canticum. quod ipse dominus Hildefonsus nuper fecerat : SrEciosA FACTA ES, ALLELUIA, ET ODOR TUUS UT BALSAMUM NON MISTUM, el alia qu:& in ipsa missa subter adnotata in laude ejus depromserat. » Unde videmus non verba esse Leocadi: martyris, ea qux» vulgo (a) ei tri- buuntur : Vivit domin mea per vitam llilde[onsi , sed populi acelamantis cidem mar:yri e tumulo. veluti resurgenti.
26. Idein paulo post cujusdam musse de Maria Virgine, sive de ejus Annuntiatione meminit. Pr»estat verba audire gravissimi hi-torici, ad quem oportet veluti ad fontem sxpius recurrere : « Superveniente vero die saucte et semper virginis Marie (hic est a Gothis in x concilio Toletano ins:itutus dies beata Maris virginis, alias Inearnationis Verbi divini in ejus saero utero, cum non aliud. sit, aiunt Patres concilii « festum matris, quam Incarnatio. Verbi, » xv Kal. Januarii in tota Hispania, post tot alios Dci- par: sseros dics, vel nunc celebris sub titulo. Ex- speclationis partus : alias de nuestra Seaora dc la O, ut vulgus loquitur propter an:iphonas ab hoc die, quarum principium ab O littera, seu vocanci interje- etione concipitur, usui pr:escriptas) anze Lres dies Lri- bus diebus litanias peregi!, et Missa"n suprascr.ptam [Forte, subterscriptam, hujus enim non prius memi- Rerat| quie in ejus laude decan:aretur. perfecit, qua est septima. » Hunc autein. habueritue in. iis, que de beata Virgine, an in omnibus de aliis. solemnita- tibus ab eo formatis missis numerum, n0n satis ex- plicuit.
21. Adjungemus tamen nos. opportunam. notitiam libri ms. Ecclesiz:e Toletane, qui, ut ex. ejus in«ice «uo utimur apparet, plutei xxx vicesim:s nonus . est. Breviarii Muzarabis hic partetu. continet, et. ab ea titulum hahet. In pagina autem ejus nona moder- no charactere hiec habeatur partim. Latino, partim vulgari Hispaiize sermone : € licliber continet. se- uentia : (b) 5-7 Misse de beata Virgine Maria; O[- cium Annuntiationis, mense Decembri (c) (Mas largo que en el Mozarabe) ; O. ficium in Assimiione BHea- UP Marie; Officium in N«tivita' e Domini ; Officium sancti Stephani (d) (No ticn2 p:zincijio, y otras dos hojas suyas estan atras enquadernadas entre la Mis- sa : Qui non. De nuestra. Sefíora). Officium sncti Joannis evangeliste ; O[ficium Circumcisionis Domini ; Officium in. Capite anni ; Officium in Apparitione Domini, sive Epiphania (e) (Y eu medio del hay seis hojas, que son de arriba de la Missa 2, ὁ 5, de nuce- sira Seriora). »
Sequitur ad l:ce. Latina hec. nota. Joannis Dapti- εἴ Perezii, olim bibliothecarii, viri doctissimi ac diligentissimi, quod ex ejus subscriptione manife- sium resditur : « liie liber in magno pretio haben- dus ; nam septem missas de beata. Maria credo esse
(T. 1, a pag. 956), bin;ie nimirum. Quirvici, οἱ binze D
Hildefonsi a4 Quiricum &uorZxat.
(a) Ab auctocibus nos ris, Morati, lib. xir, eap. 39, Mariana, Jib. vi, c: p. 10.
(b) Prima et secunda Miszs quze de unt scp'enario implendo nus ero, sunt. sanctorum. Cosime. et. Da- miani ab IHil/efonso ecit;», quarum Cixila meminit su- pra n. 202. Vidend. cl. Florczius T. V., pag. 5310, n. 14.
c) Hoc est : Long:usquem in Breviario Mixtarabico.
d) Hoc est: Priucipium non habet, cc duo «lia ejus.
folia per errorem ligata [ucre iuter missum ;. Qui non, eic., Deiparae Virginis. (e) Hoc est : Inque ejus medio sex folia iuserta sunt,
que ad missum sanct.e Marie virginis secundam ter- Sicinve pertincnt.
miss'" nominis accepiio adjungenda est doctissi::us vir Joaznes Eona 8S. R. E. ^* 68 colleg t, li^. 1 Rer. Liturgic., c. 92.
primum ex stvlo, deinde quia Cixila archiep. Toletanus in Vita D. Hil- defonsi ait illum edidisse septem missas de beata Maria. Vocant auteni Mozarabes missas, non totum officium , sed quidam quasi (f) priambula, sive alhortationes 4:1 celebrandum tale officium. Ρὲ- REZ. »
De quo antiquaruni rerum, prxcipueque sacrarum, curiosos, Divique Ilfitefonsi devotos, admonere hic oper.v pretium duximus.
98. Quibus nec ignotum est quid scriptum reli- querit Franciscus Portocarrero societatis Jesu in libro vernaculo de sancte Marie virginis descensu in ecclesiam Toletanam MUS 19), scilicet visam fuisse Wormati:: a Thoma de Torralba ejusdem societatis in quodam Missali Gothico Juliani Petri manu descri- plam missam quamdam « compositam ab l-idoro Hi-palensj, et mozgulatam cantu per dominum Hil- defonsum pr:esulem. » Merces tamen has Fuldo Wor-
B maticnses, Torralb::que, et qui eum co habuit Ger-
manicum hocce commercium, Hieronymi Romani de la Higuera, nomina, toto hoc opere. proscripta vo- Juimus jureque tam severe cum iisdem agi, quoties- cunque occurrit occasio (el occurril. siepe) conten- cimus.
29. Hiymnos. Meminit Cixila, ut vidimus, Cantici, quod Hlildefonsus fecerat in. Leocadize. virginis lau- dem ; (4) forte. ejus qui immissus fuit in Breviarium Gothicum, vulgo dictum Isidorianum. |
$0. Sermones. Prieseferunt aliquot. Hiliefonsi no- men qui cjus non sunt, ut mox dicemus (A). Julia- nus jas loquitur :. « Ult»rioris denique parts liber est quartus, versibus pro-aque concretus, in quo cpitzphia eb. quaedam sunt epigrammata. eque aduo- tata. Seripsit autem et alia multa, quie variis rerum ac molestiarum occupationibus inmpecitus , aliqua cala, aliqua semiplena reliquit. « Cujus fide afli- gimus seriptorum, quod continuamus, albo :
9l. Kpitaphia et epigrammata quadam. Quorum nonnuliis gaudere datuin posteris esset, δὲ germa- nam obtulisset poeLv magis pii quam tersi et facundal prolem collectio illa variorum carminum a Juliano (arehipresbytero sancte. Juste, et Chionici auctore) facta et scholiis explanata, quam E 'itioni. cjus, Chronici et. Adversariorum, libellique de Events riis Ramirezius suljecit. (Paris., 1028 apud Soa- nium. Continet ea collectio carmina. sive epigram mata, et epitaphia decem et septem, ex quibus duo- decim Mildefonso tribuuntur. Ea nunc ad o5russam ex:minabimus, quam BHieronys.us Romanus de la liguera, hujus collectionis ul contendia;us catera- ruu.que. Julianarum. fabularum , sive auctor, Sive propola, in historia sua Toletan:x urbis et regnt op- portune stpneditavit. Is cum historiam hane scribe- ret, ineiierat jam. in hzc epigrammata, ut. fatetur ipse, lih. xu, eap. 5, sibi os censa ἃ Priecicatorum Guoda;i so.ali, neenon et ad se ex Germania trans-
(4) Exstat. apud. Bivar., in. conim. ad Destrum, . 942.
(A) lem Florezius (T. V, a. p. 490) ternos, quasi Hillefonsi sint, sermones primus edicit : binos qui- cem e sireuli xin, qui ei obtigit Cocice de Virgini- tate sancte Marie, inscriptos 1. Sermo in diem san- cte Marie. lücipit : Exhortatur nos Dominus, etc. {Π. Ejusdem. lncip:t : Rabbi, Filius Deci sine tempore, etc. lll. e membranaceo Codice Toletano. (Piu. xv, n. 15) de perpetua Virginitate beate Marie, hoc ti- tulo : Jtem sermo de scucta. Moria. Incipit ; Creetor omnium ct cuctor vite, cic. Ikvvet tameu nonnihil, Ac prioris quidem stylus piirasisque, p asertitm a num. 4 et deinceps, nou. multum nili ab. Hild-fon- sianis distare videntur in cap. 5, 4, ὃ, de peipet. Virgin. sancte Mariz. Vicendum lamen eradtiim sane ad sancti Hildephonsi opera dubia monitum in novissima SS. PP. Toletauorum Excitioue ( T. /, a p^9- 201).
t NOTITIA HISTORICA.
missa (a). Verba IHiguerz vulgaria afliximus. Descri- A
psit quoque ea qux: ex his germaga et vetera sunt, Amtrosius Morales ex Codice quodam Michaelis Rui- zi de Azagra, cujus spe meminit (b). Ilic tamen ea tantum laudat συ sametum Eugenium auctorem pr:eseferunt, Hildefonsi autem nullum, quod vide- rim (c). Higuera Hildefonsina qu:eéam, sicut. et Eu- geniana alia, historie inseruit, quz» nohis dux vie erit ad pertingendum quo veritatis vocat aimnor. 32. Primum quod incipit :
Luc» sacravit supplex Fvantius sedem, etc. supposilitium est, continetque cogitationes o': nes quas de sancti Hildefonsi stirpe et cognatione concepe- rat artifex, indignum ut imputetur sanctissimo viro, a quo omnis mundan:x superbi» et arroganti:ze fa- Stus abesse debuit. Parentum enim «t avorum , et fratrum, atque sororum, meminit. Áviam Blesillam illustri de sanguine Gothorum natam, patrem suum Stephanum, una et Ophilonem materter: su:e Evan- tie conjugem , Athanagilli regis filios fuisse ait. Athanagildum quoque, uti dixiinus, avum, qui Aria4 nus vixit, nulli pietate secundum, vocat ; construxis- seque ait alterum Eulalize, alterum Juste martyri- bus templa. Verbo dicam, Ervigii meminit, qui rex "Gothorum inauguratus anno 681 duodecim neripe annis post Hildefonsi obitum, fuit (Morales, lib. xn, c. 52, in. fine el c. 55) (d). Consequitur scholium Pseudo-Juliani, in quo prius dicta confirmare se- cundo ac tertio epigrammate, qu: S. Eugenii gcr- inana proles sunt, contendit.
55. Inseruit duo hzc sux historix€ Toletan:e Hie- ronvimus de la Higuera. Aliter tamen in lau/lata hi- $:oria, aliter ἃ Pseudo-Juliano contrectata loquun- tur. Namque, ul alia omittam parvi ad rem mo- muenti, sesquiJistichon hoc :
(a) Ássi lo hállo en un libro antiguo, que me dió el P. Fr. Domingo de Medellin, gran sierve de Dios, y P. Maestro de la orden de S. Domingo, que vive en εἰ monasterio de S. Pedro Martyr de esta ciudad ; lo qual fue tomado de unos versos que me truxeron de Alemania con titulo de S. llde[onso, y dicen de esta manera, eic.
(b) Tomo Il, ante lib. 11, sub titulo : De las ayudas para lo de àqui adelunte, fol. 10, pag. 2, οἱ lib. xir, cap. 51, fol. 147, pag. 2, iu fiue.
(c) In Toletano certe Ruizii-Azagrz: Codice, cujus exemplum ad manum nobis est, nullum exs!at poe- mation Hildefonso ascriptum neque inscriptum.
(d) Inter Hildefonsi supposititia in novis ima SS. PP. Toletanorum Editione (T. I, p. 443).
(e) In prelaudato Toletani Ruizii-Azagr:e Codicis exeinplo accuratissime ἃ cl. Andrea Marco Burriclio cum autographo collato, omnino legitur : Sacravi, etc.. atque integre :
H:ne in honore Dei supplet Evantius aulam Sacraw fabricans lianc in bonore Dei. Hie patrios cineres przeciso inariioce clausi. etc.
ut in Higuerz Historia Toletana, atque iu. exemplis Joannis Fonsec:x et Ainbrosii Moralii a nostro lauda- 115. Pro horum autem omnium pleniore captu scien- cum est in Toletano Ruizii-Azagrz Codice terna poematia, scilicet | Decastichon, elegiacum, inscri- pium Epitaphium Nicolai |In Toletanis PP., pag. 77, iVicolao aso] incipiens : Quisquis Romulidum, etc. ;
4,
Hanc in honore Dei supplex Evantius zdem Sa ravi, fabricans hanc in honore Dei. Hie patrios cineres przciso marmore clausi ;
q:od ita effert [listoria Toletana, necnon exemplum quod nes hehemes ex schedis D. Joannis de Fonseca (qui et ipse descripsit ex eo exemplo, quod Ambro- sius Morales ex (οὐ δ Azagrii exsculpsit) mutatis in tertiam. prim person» verbis sic. protulit Pscu/!o- Juianus Ὁ
Ilanc in honore Dei supplex Eantius zedem Sacravit fabricaus hane in honore Dei. — Hic patrios cineres prectaro maruiore clausit ;
magna hac inter utrumque differentia, quod in priore ac vera forina, Eugenius patrem suum Evantium lo- qui facit, compellareque Nicolaum parentem in co versu :
Nicolae genitor, p o te devotio summa est.
In posteriore autem et adulterata loqui Eugenius fin» gitur, laudareque Evantium, uti avum forsan ; Ni- colaum vero certe ut patrein, quem se ex his ver- sibu; exsculpsisse sensum in subjecto scholio Pseudo- Julianus ostendit (e).
94. Qui autem vera Eugenii corrupit, aut corru. ta inventa commentariis aucta eilidit, idem sancto lildefonso primum hoc falso impitavil carmen, eo uod certissimum nobis est consilio, ut ad Evantiam ildefonsi materteram et Ophilonem ejus conjugem,
Athanagildi regis filium, Toletanorum procerum et Hispanix€ magnatum ; ad Evantium vero ejusdem Hildefonsi avunculum Barrosorum, clare: apud eam- dem Toletum urbem famili:, origines referret, ut constat ex Pscudo-Julianzo subjecto hoc stemma- tisnio :
Il Ogdoastichon epicum ἀχροτελειόσιχον inscriptum: Item |In Toletanis PP., p. 36, Domni Evantii] inci- piens : Nobilis et magno, etc., cujus initiales singulo- run versuuin litter? conficiunt vocem. NICHOLAO, finales vero EVANTIUS ; ac lil denique Decasti- chon elegiacum inscriptum : Item (Ut etiam in To- letanis PP., p. 11) incipiens : Ecce patet aditus, ctc. ; terna, inquam, h:ec poematia iu. przelaudato. Ruizii- Azagrze Codice continenter legi, nimirum ab Euge- nio Toletano Evantio parenti et Nicolao avo conse- crata ; in novissima autem PP. Toletanorum Edi- tione, nescio quo jure, disjunguntur ; et ἀκροτελειόσι- x^» sive: Nobilis et magno, etc., habetur. in priore optisculorum Eugenii parte, pag. 56, n. 17; bina vero rcliqua : Quisqu:s Romulidum, etc., et: Ecce patet aditus : etc., in eorumdem opusculorum parte altera, pag. 77, nn. 86 et seq. Hxc autem di-junctio lon- gissime a Ruizii-Azagra Codice recedit, el non pa- rum lectores interturbat. Prieterea poematii Ecce patet aditus, etc., versus tertius et. bini sequentes in
D Toletanis PP., pag. 77, ita leguntur:
lianc in bonore Dei supplex Evautius aulam Sacram fabricans hanc in honore Dei; Hic patrius ciueres przeciso ruarmore clausit;
ue Pseudo-Juliani Chronico potius quam Ruizi
zagrensi Codici, ad quem co]lata Eugenii opuscula dicuntur in eorumdem limine, conveniunt. Mitto spretas metri leges in secundo versu, cum in Ruizii- Azagre Codice apposite legatur : Sacravi fabrican, eic.
$3 $. HILDEFONSUS TOLETANUS EPISCOPUS. ?4
EUANTIUS NICOLAUS ex Blesilla Cindaevintbt genuit Evors ua ul, stch. Τοῖοὶ. Evawrram, qus ev Ophi- — Luciuw, qus ex Slephano EvANTIUM , i antequam (Juliun., p. 1345, 141) lone AtbansgiMi lillo pe- — Athanagildi regie fio fieret archidisc. Tol. ex perit qutm p. 147) suscepit Euphrasia genuit "omm MM AUN | Orsnom»ra. Umle Tole- | Evawra nupsit Hilerio cui- — Mrupgroxsum epiec.Toletan, — Nicosaua Barrosorum pro- iani. (Julian., p. 147,148) | dam Gallo, cui inscriptum — (Jian., p. 145, 147). enitorem (J ulian., p. t6; eX quo est carinen. Venantii For- Tuitp. Adv. ,140,alsas 123). tunati quod incipit : Om- RnccaREDUS "es ung manet, etc. , apud Julianum, p. 141. VirULUS | Sracan Theodato ÁAr- I | verno nupta, ex quibus Ertas natus sanetus tus Ar- | verneusis episcopus (Ju- Ῥκελοιῖῦθ lian. , p. tes Virevws If. ιμιπδλτυδ ἥκιεαι Ἀονενοῦδ
Θυτεκαιυ5 Ἀοβεδιοι, sub comite Ferdinando Gundisalvi Castell» comite, qui Guterius es conjuge sua. Roderici Arnildez fla procreavit Quirinorum Toleti urbis familiam, qui Rodericus ipse etiam ex Ophilloae et AthansgilJo veniebat, ut sib mouet idem Pseudo-Julianus (In Chron. num. 519). Alis est bsec Quirinorum (Valgo, Chirinos| familia, cui ob-
ere voluit, regiam Gothorum propaginem ei sppingens.
35. Arbor hzc e cerebro auctoris bujus collectionis A pompam, quam sjemmatismus aer hic subjectus
germinavit, ramis suis latissime luxurians, quz, quo tempore formabatur ab eodem (si Deo placet) Historia Toletapa, intra brevem hanc, neque ambitiosam sane
conci
presefert, se continebat ; atque eam quidem, a pri- migenia exorbitantem, seu potius ei contrariam ;
et. itt.
Nicoracs , qui subscripsit Tu "
Evanvics comee Scantiarum Cindaevinthi regis, qui ex Diesilla genuit
--πππΠ πε ας, οἔο0Ὸ ————— | | . Wwozmws ili. arcb. Tole- — Loch», qus ex Stephaio. Kvaxuusx comitem.
. gum MM "'SaxctUM HirtomeoxsUM episc. Toletanum. 96. Primam Hildefomsini stemmatis descri- B
ptionem carmine illo. primo (a), scboliisque ad eum subjectis cogtentam, pro notbhis et mendacibus ; car- : mina autem duo, secundum nempe ac tertium (b) Eu- io ascripta, pro legitimis et. germanis. cevi. illius reliquiis, lector, habeto. εἰ 91. Quartum ordine carmen, sive Hildefonsi se- cundum, de hospitali domo a Stephano et Lucia pa- pentibus zdiflcata, quod incipit : Lucia cum Stepliano genitrix, sed avunculus illam...,
(a) Nimirum quod incipit : Luce sacravit supplex EKevantius edem, etc., quo de supra, n. 352.
(8) Nimirum qux incipiuht : Ecce patent adi- tus, eic., et Sparge rosas, lector, etc., quz Eugenii proculdubio sunt, habenturque in Ruizio-Azagrensi Codice; et in novissima SS. PP. Toletanorum Edi- Wone nn. 87,88, pagg. 77 seq. E
(c) que mihi suspectum videtur ac prius illud Lecce sacravit, etc., qu . surdi contineat. Here PP. Toletanorum Editio- Bis curator in Not. t. 1, E 443.
. (d) Venantii nimirum Fortunati Epitaphium Hila- vii presbyteri, quod exstat lib. iv, n. 19. Lepida au- vem pras aliis est. postremi ejus epigrammatis dist- cbi metsmorphosis, quod T'scudo-Julianus Toletapse
Lon
anquam nihil abeoni aut ab- C
———
I CaxitomaM Cindasvinthi re gis uxorem. :
fermaaum Hlius, quem ostentat, esse videlur ; ad- iturque ab auctore Histori:e Toletanz tanquam ad se ex Germania cum aiiis remissum, non ut par- tem collectionis Juliani, quam ut architectaretue nondum ei in mentem venerat (c).
98. Praeetermisso quinto, quod Venantius Fortuna- tus idoneum, in quo Évantie nomine collector abu- teretur, suppeditavit, quodque miris modis trunca- tum in hoc babemus systemate, de quo alio loco ar- guemus incautum scriptorem (d), sextum carmen pro
Quirinorum (Chirinos) genti, quade in ejusdem Chro- nico, n. 519, egerat, gratiticaturus, ita sistit in col- lectione carminum, pag. 147 :
Funeris officio lacrymas Evantia cimo Contolit hzc cage, etc.
quasi Chirus hic, sive Quirinus, aut Chirinus, gener esset. Evantiz, cum ex epigrammate constet hune Hilarium appellatum fuisse, qui rapta, ut ibidem le- gitur, conjuge, ad clericalem militiam transiit ef presbyter ordinatus fuit, Apud Venantium sic le gitur : Foneris officio iserymans Evantia caro Coutulit bec genero, etc.
25 NOTITIA HISTORICA. Rielladii Toletani prx»sulis sepulcro, verum est anti- A mus (Lib. x11), tempore non
quitatis monumentum ; id tamen ab eo, quod fuit scriptionis Toletane historie, cui insertum habe-
39. Ez historia Toletana. Prssentis Hellad:i tomba requiescit in ista Corpus, at illius spiritus astra tenet. Toleii rector fuit hie cum degit in aula, Ex monachoque abbas 5gattensis erat, Rinc Toletanam rsyitur violenter ad urbem us senio, Sed pietate vigens. Corporis exuvias martyr Leocadia cepit. Ista dotnus reges pontificesque capit. Unde die extremo sarget redivivus ad auras, Ut capiat meritis praia digna suis. Hildefonsus eyo, quem fecerat ille ministrum, Persoli sancto carinina pauca seni.
40. Qux insu quibus alterum discrepare ab altero observari debet. Integrum distichon de Helladii etate novit unus col- lector. Quod autem nota, seu potius risu dignum ju- dicamus, rectoris nomen et munus est in lectoris mu- tata, quarto nempe carminis illo versu
Ex monacho lector Agaliensis erat.
Nam in tertio, quin scribere is voluerit rector, erro- remque typorum esse minime dubitamus. At ex mo- macho lectorem liensem factum Helladiuin fuisse, credi eumdem collectorem voluisse, hujus affixum scholion palam facit, siquidem hoc lectoris officium apud Benedictinos idem esse cum arcarii aut ceco- nomi, idque ex Isidoro in libro de Oflticiis constare ait. Sed impostura est quz ver: fit lectioni. Rector enim pro abbate apud eumdém Hildefonsum signifi- care consuevit (ut in Justo, cap. 8); lectoris autem arcario aut ceconomo, neque lsidorus in libro de iis, neque alius, credo, ,aliquis mentionem ba- buit. Equidem insani esset bominis memorare Hel. ladium arce, non autem toti monasterio przpositum Vr um ro Fog ctm gm . imum pro Eugenii sepulcro factum a- num videtur Hildefonsi, quantumvis Morali invisum, vitque purus adhuc labis Toletanus historicus. ec adeo totum germanum dicimus, sed qua parte ab eodem bistorico uti tale agnitum olim fuit. Te- trastichon ille vocat, quod octastichon apud colle- ctorem apparuit (ὁ) : quare secundum et quartum dis- ticha vis n censum aliorum duorum retulerim (c). 18. Octavum pro sanctis Leandro et Massone me- tropolitanis Hispalensi et Emeritensi. Nonum de s»octo Fulgentio, Decimum de sancto Isidoro. Un- decimum de sancta Florentina. Duodecimum de san- gu » Leocadia martyre Toletana, pro supposititiis abeo. $3. De carmine decimo tertio, quod incipit :
Cruz hme sima gerit geminorum corpora fratrum,
boc est de Leandro, Isidoro, et Florentina eadem se- pultura conditis, neque Hildefonsi, nec alterius an- táqui esae, qua forma apud collectorem apparuit, ab ea quae ex Nicolai Fabri propria forma fuit noD parum diversa, diximus jam, cum de Fulgentii rebus ageremus.
44. Decimo quarto tandem factum videtur ut si qui aliis przstita, hunc demum venientes omnem
(a) Hoc earmen quale in Higuerz Historia Toleta- na legitur, « verum esse antiquitatis monumentum » existimat noster; cui adstipulatur SS. PP. Toletano- rum Editionis curator (T. J, pag. 444, in not.). Vel
i , parum mihi arridet.
(b) Exstat quoque in notis Ramirezii ad Luitpran-
dum, Re .
(c) Nimirum quod incip: Presulis Eugenii, etc. noster, SS. PP. Toletanorum Editionis
curator, « dimidia » sui « parte confictum » et δρᾷ:
parem declipasse iuter collectoris manus deprehenditur. Utrumque dabimus, ac diversitatem notabimus.
Ex Collectione Juliani.
Presulis Helladii tumba requiescit iu ista Corpus, at illius spiritus astra tenet. Toleti lector fuit hic dum deg:t in 3ula, Ex mouacho lector Agalieuam erat. Hioc 'Toleianam rapitur violenter ad urbem Confectus senio, sed pietate vigens. Corporis exuvias martyr Leocadia cepit. sta domus reges pontilicesque capit. Unde die extrema surget redivivus ad auras , Ut capiat meritis prenia digna suis. Jamque octoginta senior transegerat annos Gloria pontificum , (ax aninosa Dei. Hildefousus ego, quein fecerat ille ministrum Persolvi sancto qualiscunque seni.
nt Italico. charactere, ea sunt in B fidem, qui rauone utuntur, abrogarent. Eo enim di
rexit mentem confictor carminis ut sanctum Boni- tum episcopum Arvernensem, cui sicut et Hildefonso Deipara Maria cappam miri candoris apparens ei doe nasse dicitur, ex eadem qua Hildefousus gente et fa- milia, hoc est Ophilonis et Evantize sancti Hildefonsi materterz, nepotem | fuisse. Forsan ut cappe coele- stis a Deipara virgine semel Hildefonso concessz donum, si quidem in altero repetendum fuit, de fa- milia tamen, quz est lex fideicommissorum, non exiret. Coustat quidem ex Boniti Actorum historia ab aequali conscripta (d), Theodato et Syagrio parentibus editum eum fuisse « e senatu Romano duntaxat no- bili prosapia, » ut illius anonymi utar verbis. Quse quantum distent a Gothica stirpe, et Athanagildo rege Gothorum proavo, nullus non videt. Et nonne ridiculum est ac demens, ut Hildefonsum credamus, Syagri:? sororis matruelis nomine hos versus pangen- tem, ob prrnuntiatam olim Bonito, dum adhuc in ventre matris esset, a sacerdote quodam sanctitatem, hiec inter alia. concepisse : Mira canunt puero szclis volventibus sevi
Eveutura. Deus sospitet ista mihl. Femineo levi sexui facile id concederemus, gravis- simo ac prudentissimo Hildefonso minime possumus. Neque stetit hic de Bonito fingendi licentia. llle enim ipse, qui apud Julianum in scholio isto, cum a Vir- gine Dei genitrice vestem accepit Arvernorum erat episcopus; Toletanus idem episcopus, non Arverno- rum, sed patria duntaxat Arvernus, apud eumgem Julianum (Num. 440, 441, 442), necnon et Lui! ran- dum in Pseudo-Chronicis suis (Ad an. 859) publica- tur. llxc tamen hujus loci propria non sunt, sed ejus quo Julianus legitimitatis causam dicet (e). .
Praeter h»c attributa Hildefonso a Juliano encomiaste, duo alia exstant. opuscula, quorum 15 non fuit recordatus forte quod non justa opera sed veluti additiones essent, ut revera sunt scilicet :
D 46. Libellus De Viris illustribus, alias De Scripto-
ribus ecclesiasticis, sive additio ad ejusdem a enti librum sancti Jsidori. Cujus in prafatione ipse se prodit auctor, successorem se altérius Eugenii in sede gloriosa Toletanz urbis referens. Sequitur ta- men animadversione isthzc ampliatio dignissima : « Quam (inquit) non ex hominum numero gloriosam dico, cum hanc etiam gloriosorum illustret presentia principum ; sed ex hoc quod coram timentibus Do-
rium censet (P. 1, pag. 444). Mihi omnino suspectum videtur, atque Ense resecandum, ne pars sincera trabatur. (d) Apud Surium'et Bollandum, 15 Januarii. Hem
Franciscum Lanovium (De SS. Francie C
riis). (e) Nimirum in Fictitiarum Historiarum censure passim, przcipue vero lib. 1, c. 4, δ 6 seqq. ad 9.
91
S. HILDEFONSUS TOLZTANUS EPISCOPUS.
23
minum iniquis atque justis habetur locus terriuilis, A corruptis ab Avicena sancti doctoris De medica Árte
omnique veneratione sublimis. » Id propter exhibita
sibi ea in ecclesia, sive Leocadi:e martyris, sive Dei-.
pare Marize, pr:esentiam dubio procul innuens tan- tum ait. Unde colligas libellum hunc post alteram ex duabus bis apparitionibus, hoc est sub vitz finem, exaratum ab eo fuisse. Qui quidem editus est, atque edi semper solet, cum laudato sancti Isidori libello. Mss. ejus exempla habuere Rom:e. Casar. cardinalis Baronius et Alphonsus Ciaconius, apud quos vidit Arnoldus U:ion (a). Cajetanus item habuit ex. bhi- bliotheca Casinensi ; qui et refert (In Vitis trium, etc., p. 140) in Vaticana, sine auctoris tamen nomine, re- periri. Andreas quoque Reseudius aliud penes se ha- buit (Epist. ad (Quevedum, p. 221) (b). 4T. Supplementum item seu. continuationem Chro- nici ejusdem sancti lsidori usque ad sua tempora, dein.!e edidit cum Lucze Tudensis Chronico Frzncis- cus Schotus Andrez frater, hujus operz succenturia- tus iu publican ?is Hispaniis, ut vocant, illustrate au- etoribus (Vol. IV). Lucas enim Tudensis Ecclesie episcopus DBerengariz reginze jussu scripturus mundi ;ironicon jecit pro fiindamento bujus operis id quod ab t-iloro scrip'um novcrat. Est qui lem aliquanto div.rsum hocce quo! Tudensis pro Isidoriano nobis dedit, ab eo quod vulzo ei tributum circumfertur. Sed aliqua de hoc d.xiiis, eum in Isidoro versare- mur. Differunt quoque h vec duo in conclusione ; nain Isidorianum Vulgare. Heraclii qnintum. annum, ae Sisehuti quartum, hoc est, δι 654, non pretergre- ditur ; Tudensis autem alterum. Sisebu:ii reliqua. et ui post eum reznavit, Svinthilie totum imperii ac vit:e tempus adj. cit. De qua. differentia quid sentien- dum sit non facile dixerim. Plane huic existimato a se Isidori Chronico hucusque pertingenti, quod duo- bus ipse Lucas divisit libris, tertium appensurus; ín- cipere hinc ait « Continuationem Chronicorum beati Isidori per beatum WMildefonsum — episcopum Tole- tànum compositam. » Isth:ec ab. initio Sisenandi us- quc ad lReccesvinthi mortem extenditur. 48. At si revera |Mildefonsi est aliqua ex parte
(quod non alia quain Lucz cjusdem Tudensis aucto-.
ritate allirmare possumus), certe plura. sun: nove et aliene manus antiquis consuta, qu: Hildefonsi non €csse pro. comperto habemus, utpo:e primo Macho- teli pseudo-prophet:e in Hispanias adventum et pr:e- cie tionem, ejusdemque expulsionem saneti. Isidori «nera. Hoc enim praeterquam quod. insipilum . esse figmentum loco suo ('emonstravimas, minime Isi- dorus ipse tacuisset in Chronico, aut Gothorum hi- $to"*ia, quorum illud ai annuin 616, h:ec vero usque 21626, quos quidem temps huie anili fabulze Ma- «ho;neti. in Hispanias esp ditioni praescriptum jam priecesserat. Nain quod apud cumdeni Lucam Tuden- seni libri primi fine, et inira. cancellos, ut significa- Aur, laudati Chronici Isido:iani, ad :*ram 653, lega- iur Sisebuti tempore Machometum ab Hispania tur- puer fugatum, in Africa nequitiam nefariz legis stultis populis predicasse, ejusdem commatis est um. [ildefonsinis ass:m ntis ejusdem Tudensis, Sive alterius, rumores γι} σ᾽, non veras hujus perversi Tioriinis historias, secuti. Nec aliter hi censebunt de hac additione, qui perp:tuo exercitan Eccle$ite To- letanze super alias primatialem dignitatem, tanquam Palladium Hispani* quoddam, tneniur. [Hic enim Sliserte enuntiatum legimus llispali sanctum lsido- sum primatiz dignitate floruisse (c).
49. Paria sun? *omienta qui adjingun!ur de
Refert ipse $n. Liane vice, lib. v, cap. 63.
a
t Mabeiur In bibliotheea Escurialensi (Digramm. et, plid. 1v, n. 25) atque apud. Florezium (T. V, a pag. 413).
. (c) Eadem de hac Chronicorum coniinuaiionc sen- ^it SB. PP. Toletanorun Editionis curator, in Mo- uita eidem pefixo (T. 1, pag. 455). Habetur tanien $u Ls. urialensi Codice (Lit. b, plut. 1, n. 9) hoc titu-
n
C
li»ris, translata ob. apostásiam Theodiscli ab Hispa- lensi Toletanam in ecclesiam primotiali sede, et ob- lento per Cindasvinthum a Ho:nano. pontifice privi-
lgio, ut secundum beneplacitum Hispanorum ponti- licum primatiz:?. ista digni'as vel. Hispali, vel Toleti,
e»se!, quam idem rex Toletan:e acjudicavit ; cujus rei fam seri, et quie ex. beneplacito, uti dicitur, pontificum llispanorum, simul intelligo congregato- rum, expediri debuit, ne minima quidem nola aut vestizium in Cindasvinthi οἱ R»ccesvinthi, necnon Wanmbhanis, et successorum, coneiliis Toletanis re- licta cst.
50. Demum Hildefousus moriens decimo octavo Reccesvinthi regis anno, ut vidimus (il est 666) nisi Pythagorica nsus aliqua metempsycehosi, n:inime po- tuit additionem hanc. Reccesvinthi. obitus. relatione concludere, quod Tudensis credidit. Hanc enim 80- quitur live hujus auctoris nota: « llucusque beatus scripsit Hil:efonsus, etc. » Aliter. Rodericus Toleta- nus, cujus hac re super verba corp issima sunt in vulgatis Editionibus (IHlisp. ilfust. t. HI, p. 52) : « Et cum bea:us Isidorus scripsisset. Go!'horum originem usque ad annum quintum regis Svinihike, S. Hilde- fonsus scripsit tempora Go:horum. Alanorum, Van- dalorum et Suevorum , a quinto anno Svin:hilz us-
ue ad octavum decimum | Reccesvin:hi, (d) [at Isi- orus junior, qui a principio muni incipit Chronica usque ad octavum decimum Reccesvin:lii] annum tidcliter prosecutus, et usque ad. desiructionem Ili- spani:e per Arabes ipse seripsit.» Qux ita. corrigenda csse cens^0 : « Et eum. heatus. lsidorus scripsisset Go:horum, Alanorum, Vandalorum οἱ Suevorum, orizinem usque ad annum quintum. regis. Svinthile, sancius llillefonsus scripsit Go.horum tempora a quinto anno Swinibike usque. ad octavum decimum HKeccesvin:hi annum; c: Isi orus junior prosecutus usque ad desiructionem Ilispanie per Arabes ipse scripsit. » Οὐδ sic. lecta. recio. eurrere talo, aliter sibi non. cons:are nemo ncn videt. Hiec nos de hac a ditione habuimus dicere : quam quidem admittunt nwler laudatos episcopos Toletanum ac Tudensem Iistorke generalis auctorem, Joannem ZEgidium Za- morensem, in fragmentis suis mss., Joannes Gerun- densis in prologo Anacephaleosis Hispani; qui cum de cjus listoriographis tractat, addidisse ait Isido- riauo operi de Gothorum successibus aliqua Hilde- fonsum Toletanum et Sulpicium. Qui emendandus est, ut pro Sulpicio Julianum, sive Isidorum junio- rem scripsisse credendus sit. Alii hoc to:um quod sub liildefonsi nomine sese vendiiat, Luc: Tudensi at- tribuunt, quorum e numero est Laurentius de Pa- dilla, in Vita sancti Isidori (In opere de los Santos de Espana).
P - Adofficium, seu librosecclesiasticos, Isidoriani, ut vocant, ritus, Dreviarium scilicet ac Missale, non- nulla contulisse llildefonsum inde colligere possumus, quod in epistola synodali quam ad Hispaniarum cpi- scopos Francofordien:sis concilii sub Carolo magne habiti Patres undique eo collecti pro damnanda h:e- resi Felicis Urgellitani atque Elipandi Toletani an- tistitum nuncupavere, allegatis ah ecdem Elipanide pro se in libello fidei su:e ad Carolum eumdem ma- fnm direcio sanctorum | Eugenii, llildefonsi, atque
uliani testimoniis, sic reponitur : «Sequitur ineodem libello vestro : Itein prxedecessores nostri Eugenius, Hildefonsus, Julianus, Toletau:e sedis antistites, in su;$ dozmatibus ita dixerunt in missa de Cena Do-
lo : Beati Hildefonsi episcopi Toletani continua- tio Historie Gothorum a temporibus Sisenandi ac Dieccesuinthum.
(d) Quz sic lcguntur intra ansulas, deesse in Mss. Sceoius adno:avil in margine su:e Editionis Franco furtensis. Similiter crrat bistoria generalis, «t parto, cap. 30, et Joannes /Egidius Zamorensis ms. verbis ltodcrici corrup is usus.
49 NOTITIA HISTORICA. «D
mini:» Qi per adoptivi hominis passionem, etc. » A tarioagnovit Vincentius Bellovacenzisep:iscopus, li^.
Sequuntur testimonium unam atque alterum ex hac missa, et ex alia de Ascensione Domini, quibus ad- junzinr : « Et. cetera quie ex parentum. vestrorum dictis p»suistis, ut manifestum sit quales habeatis pa- rentes, et ut notum sit o:unibus unde vos. tradiii si- tis in maaus iufideliam.»
53. Injuria exprobrant (a) calamitatem captivitatis, tanquax poenam fals:e doctrine ab antiquis Patribus, qui vere sanctissimi et catholicissimi fuere, traditz; quos iata c pera tuetur B ivonius (Tom FX, ad.ann. 794, er n. 6) ah impressione hae synodalis censure in ta- les Hi-panie doctores, un2 tantum fide Elipandi eorum doctrina a^utentis, tam acriterfacta. ld quod censen- dum pariformiter est de iis qu:e adjungunt Francofor- dienses Patres : «Et mceli's est testimonio Dei Patris credere de suo Filio, quai Hildefonsi vestri, qui tales vobis cornposuit preces in inissarum solemniis, qua- les universalis et sancta Dei non hahet Ecclesia. Nec v65 in illis exaudiri pitamus. Ei si Hild-fonsus vester in orationihus suis Christum adoptivum nominavit, noster vero Gregorius pontifex Romane seis, et cla- rissimus toto orbe dacior, in suis orationibus semper αὐ Unizenitum nominare non dubitavit. » Quibus Tod :quum fuit Baronius e! alii e nostratibus respon -
unt, aliissancti presertim. Hilacfonsi nostri lau- dais testimoniis, qu:e adoptionem carnis eo modo quo Elipandus senticbat, et Francofordienses Patres inellexere, ab ejus mene doctrinaque omnino ex- eudant. Quis cum Elipandus s»eulo suo, hoc est se- que iti, iu stylum venerit, retrzctauda erunt. Interim
vir Speculi listor., eap. 120. Necnon et Michael AI- phon:us Carranza Carmelita Valentinus, is qui lihros De virginitate perpetua beat:e Marie jam laudatos ini lu- cem primus edidit, in. eo tractatu quo de eodem my- sterio neophytum instruere. voluit, supzriorique sub- junxit, aliquo exinde utitur liildefonso ascripto testi- monio. Ác przsto est huic suffulcien:io ju;:cio historia, qu:e scripto isti porrexisse oceasion.m dicitur. Rode- ricus enim Toletanus, lib. 11, cap. ultimo, live ail 2 HBujiss tenipore. cum Belvidius & Pelagius (Pro Jovi- nianus) a Gallis venientes plerasque partes Hispaniae infecissent, virginitatem beaze Virginis. infamantes, μόλις Hiblefonsus illis cceurrens, sacrarum Scri- p'urarum testimoniis, «t lingua inellilua, et. gratia in lahiis suis diffusa, eorum dogmata cenfutavit, el ab llispaniis contusos abegit. » Dein.le narrat beatae Marie factam ei apparition. m, et gratias habitas ob def^nsam ejus virginitatem.
56. Scdplura et graviorasunt argumen*a quibus per- sua-iemur quominus librum hunc in alium Iildefon- Si vorum op.rum admittamus.. Primum et inasculum quidem ex stylo es!, qu:e vera et germana doclissimo- rum judicio auctoris. censetur sui nota. Vere. enim sermo is, quo lHildefonsus utitur in opere De virgini- ta'e, quod indubitate ejus est, tam distat ab illo alte- rius libelli adversus disputatores editi, ut mirari sub-
at homines cruditissimos nunquam hujus differea- tie s^nsum adanimi sui exainen reduxisse. Illius qui- dmi siylus ehavacterem ejus :tatis, et gothie:e Latini- (4115, qua vixit et qua im.u:us fuit hildefonsus, prae-
enim adduximus eoconsilio tantum, ut. ostendece-, | sefert manifesiissimumn : n impe Latin:orationis jain mus Hildefonsum in ftit:ales et ecclesiasticos li'?zee, : déclinant ie. A ry Jitatem οὐ scabrositatem genus quod- non'ubiil oper.e contulisse. τ δ ober μφοο n» Abuiguwe vereque Boniaixe. di-
55. Iis tamen quie vere ei tribuuntur adjunxit no-.— e:ionis püfil;re ác. HCTEHNES c genus, scilicet qnod &ira {125 quiedammn alia, quie vel nec. ejus ne7alterius. . vppbis aut insolentibus aüf hnproprie u-urpatis uaxi- unquam faere, vel nulla congrua rationecj'is esécevin-: 22e didMetmiug phos horret, dic ioneque iasuaviori, cere possu:znus. Franciscus quiilem l'evardentius Gal» 2 stduprottue ἴνωις tig piesteaeture totius, qul. opor- lus ordinis Minoru:n, eccele.iastie:e totius. historie C tebat, oraiioii3 $end'z tua ibzexitum p-riodi cu-
sacrarumque disciplinaruin peritissimus, mirito suo pietatis doctrinweque a iia3no. Baronio la:ilatus (Ubi &ijra, ad ann.'195, n. 10, sup:riore svenlo. Parisiis edidit anno 12576, e Nivelii. ofiicina, sancto Hil:'efan- 50 aseriptos, prinio librum contra. eos qui disputant de perpetua virginit«te snctie Marie, et deejus partu- ritione; 2* homiliam contra eos qui m^ndose affirmant Miriam virginem contra legem Doi num peperisse ; 5^ &rmones sex de Assumptione beute' Maria; 4* scrmo- nem duplicem in. Naticitate beate Mario; ὃ" sermo- oem de ejusdem Purificatione. Q'iod. opusculum cdi- tim quoque inter veterum patrium opera. habemus (Yol. IX.)
54. Nec non Petrus de Alba et Astorga ejusdem Fran- ciscanornm ordinis. lHispanus, in magno op-rea se tantum. initiatro, Bibliothec;e virginalis, hoc est, co- rum auctorum collectione, qui peculiaria in laudcm Deipar:e matris opera scripsere, Coronam bcatee Marie rirginis Hildefonsi nomiue in. lucem. eui.it (δ). Pseu- do- Julianus quoque Vitam sancti Eugenii decessoris sui, hoc est junioris, scripsisse ei. credi. voluit (c?. Nuper vir doctissimus Joannes Mabillonius Benedicti- nus Revelatiorem qu:indam Hildefonso cuidam IDEspa- no episcopo tributam, una cum disser atione De pane eucharistico azymo et. [erineniato , Parisiis, anno 1671 ip lucem emissa, publicavit. Quie oinnia singillatim ahs- que ulla verisinilitudine ascribi ci, aut ejus esse credi, ]:m persuadere contendam.
δῦ. Certe, ut ordine agamus, eaque pr:estruan:us qv legitimi:atem comprobare vid:ntur, librum Contra eus qui disputant de perp^tua virginitate sancte Marie, et d» «jus paruuritione, αὐτῇ pro IEldefonsi commen-
(e) Vindicavimus nos olim sanctum ilildefonsum ab ea labe, qua inustus fuerat a Patribusconcilii Franco- bxdiensis, a Felice et Klipando per errorem facii de- vep is. (Vide tom. 11 Coliect. m ix. concil. Hisp., pag. $J3 , 670). CARD. D: AGUIRRE;
jusque laboriosa anxizta:e cfiphtgit. Verbis conso- nis, aut certe ejus em na urz et generis nisi oratio- nes cadant, mutuoque respond ;ant, sermo frigescere,. ac sine lumbis csse, prorsusque &vapriuog, creditur,
51. Accedit affectata etiziu. verborum congeries, inepsque, ut sic. dicam, ccpia, cujus negotium in eo Lotum fuit posiium, ut cireumloquendo anviaque mo- lizione quidquid perviim esset ac simplex dictuque fa- cile verborum eumutus involveret. H:c istiusani elo- quentize charaeterismus fuit, quo Hildefonsus, et pa- Γ 5 fere omnes in Hjspania maxime usi sunt. /ZEvum nus, non homines, carpimus. At vero ductum libelli Adversus disputatores nulla affectatio, sed forma illa simplex et aperta. dicendi qu:e apud alias gentes et m- feriuris szeculi scriptoris invaluit, eaque perpaucis verbis insolentioribus aspera comitatur.
58. Sed ne hujus argumenti pondus intimatio hiec generalis extenuet, age, videamus singularia ista iu cxemplis clara. Primo loco verba ex libello De Virgi- nitate parum Latina, Latineve usurpata, h:ec notamus connectatio pro copula, ut credimus ; fatuissimus ; fe- tosa pro feta (quo. sanc:i Isidori exemplo in quodam hymno disi:); rememoratus, quasi recordatus, aut re- miniscens : inconstabilis ; tantumdem pro tantum ; du- care pro ducere ; vetustatus, quasi antiqua us ; plawsi- bilis pro libens; audientia pro audiendi sensu ; mnon'- tationes pro monitiones; almificus, pro sanctificans ; impudoratus pro eo qui pudore caret, quem Is.dovus in glossis ezpudoratum dixit ; evadens passive pro eva- dibili; implenitudo et impromptissimus haud negzirt hic plenitudinem aut promptitudinem ; altaque.— —
59. Sequun:ur allectate dicta ct redundanter, Quid
(&) ln. explicatione epigramm. Hildefonsi de Euge-
nio, seu in Collectione var. carim., paz. 159. (c) Hanc Eugenii Vitóm in gratiam F oletani populi scripsisse Hildefonsus a Pseado-Juliano dic'ur. ς΄.
1 S. HILDEFONSUS TOLETANUS EPISCOPUS. 48
copiose frugis infemis* (ram sic malo quam jugis) au- À tatum, sive vitiosum susceptum in usus suos lianc isse
dientie tue int ; deAnna propbetissa ait : Comi- tatu conjugis non longeva, duodecies septies vidwitatis annositate longinqua εἰ obsecrationibus opulenta. ltem : Licet ego non explicaverim omnes talium et tan- torum innumeros et innominabiliter existentes veridicos testes, etc. Stellam novo nativitatis exordio, novo pro- cessionis apparatu prolatam. H:ec notatu digniora sunt, quibus pura respersa alia pr integrum libruin fa- eile quivis observabit. Qua quidem omnia hucusque di- οἷα volui, ut styli hoc genus, quz illius temporiselegan- tia fuit, divo nostro, istius operis fabro, consignarem. Quod piorum omnium venia dictum sit, virique san- ctissimi, cujus hzc vel impolita sermonis vestigia re- legens avido ore pronus exosculor. Plane in opusculo altero adversus eos qui disputarent de Marix partu- ritione, diversa omnia : g.'nus scriptionis prorsus al- terum, oratio liquidior et simplicior, vix ullum quod offendat aures verbum, nulla omnino affectatio aut
, versum : eo quidem tempore quo nondum exstíncta
erant, velin Hispania ipsa, poetic:e artis lumina ἢ Preterea quod Ecclesiam dixerit ez awctoritute SS. Patrum hunc hymnum seu hymni versum canere : $i loquatur Hildefonsus, de eo Ecclesize ritu, et psal- lendi consmetndine locutus videri debet, qui ex constitutione duorum Toletanorum quarti et quinti conciliorum, tam in Hispania quam in Narbonensi provincia Gothorum ditionis (undeii quos impro-
liber dicitur hzretici venere) constanter viguit, non de ecclesiastici officii nempe Roniani extra eos limites vulgata forma. Atqui in Gothico Missali libre nunquam fuit iste Sedulii receptus hymnus.
63. Quarto, hunc librum de quo loquimur non Hildefonsi, sed Paschasii Ratberti Corbeiensis abba- tis, qui sub Ludovico Pio vixit, partum esse, Juanaes Mabillonius et Lucas d'Acherius Benedictini, szepe jam praconio solidx virtutis a nobis excepti, cer-
circumducendi res, aul versus pariformiter absol- p tissunis alter ut putat (c) argumentis, conjecturis alter
vendi. , 60. Secundo, movet hujus operis apud Julianum aliorum descriptorem silentium. Vix enim credibile est adeo sedulum et curiosum recensitorem librorum, idem absolutos et integros reliquisset, nostri
Hilde i, absolutum hunc et in m, in eoque periclitantis in beatam Virginem pietatis articulo emissum ignorasse aut pr:etermisisse. Unum enim laudat is libellum De Virginitate S. Mari: contra tres infideles, qui manifestissime alius ille est et ab hoc di- versus. Nec Isidorus Pacensis divagatur ab isto unico opere, laudans eum quem « de virginitate nostrx: Do- minz Mari:e semper virginis nido polijoque e ordine synonymo (vides qupd :eloquautr pe , tem libellum. » Pelagiccsinólilár Qxetrndi, sut Sehs- stiano Salmanticensi àmuflüh aliud opus coguitum dixeris: quo scilicet. meruit. sagctjssimus ddetob
cappe coelestis Marianum! -ilbpuin ; 46am "M. πη « contulit (verba ejas, ἐμά alteus «Meresiarchas
Helvidium atque Jotiinum, » qui vere hostes sunt ab Hildefonso sibi in eo, qucm unicum contendiinus, ejusdem esse librum, ad concertationis exercitatio- pem propositi. Quibus iisllem notis deprehenduntur haud quidem ad aliud opus eilem Hildefonso scri- bens Ouiricus (a), necnon et Hermannus monachus sd Laudunensem episcopum directis (b) litteris re-
61. Tertio, Hildefonsumne tam peregrinum existi- mabimus hzrentemve in dimetiendo carmine, cujus artis tam studiosus nobis a Juliano describitur, cui bec exciderint? « Hinc est sane quod Ecclesia ex auctoritate sanctorum Patrum, canit. de. nativitate ejus (Christi Domini), et iwn matris habet cum virginitatis pudore, ubi alii quam egregii viri emen- daverunt, cum virginitatis honore. » Agnoscis versum ex Paschalis operis Sedulii secundo libro, nempe illius hymni quem sancte Dei genitrici Ecclesia ca- Bit : Salve, sancta. parens, etc. Versus hic est, nec aliter constare potest :
Gaudia matris habens cum virginitatis honore.
Qui.l ergo dicemus de illo vitio? an existimasse au- ctorem qui carmine utitur hanc labem apud Sedu- lium ipsum contractam, an secus ? Utrum videbitur, absurdum dixeris. Plane Hildefonso artis non ignaro poeticze, sedere non potuit, lapsum fuisse adeo tur- piter Sedulium.
62, Rursus e contrario, quis prudens et sanus cre- dat ab Ecclesia, hoc est universo Christiano orbe tot litteris ac disciplinis prestantium virorum, sive vi-
(s) 1n epistola illa apud d'Acherium 1, tomo I Spi-
b) Legitur apud Cajetanum laudato loco, et apud Mabillonium laudato item volum. ll Act. SS. Bened.,
pag. 520. τος . (6) ln observationibus de quibusdam Hildefonsi
uid,, * R4l
Qremz *
(d) usus, contendunt. Orta nempe fuit Ratberti tem- pore in Germani: partibus nova sententia de inodo Dpativitatis Christi Salvatoris ex utero Deiparz Vir- ginis, « dogmatizans Christi infantiam per virginalis [nuam vulv;, humans nativitatis verum non ha-
uisse ortum ; sed monstruose de secreto ventris in- certo tramite luminis in auras exiisse : quod non est nasci, sed erumpi, » ut Ratrannus inquit, Corbeicn- sis et ipse monachus Ratberto :equalis in libro De eo quod Christus ex Virgine natus contra ita sentientes elucubrato, et a Luca d'Acherio primo Spicilegii sui volumine in lucem edito (Pag. 518). Adversus hunc . ni librum, sive alium alterius qui virginitatem quid:m asserebat Marie in partu cum catholicis, sed male interpretabatur, « id ipsum, quod confiteretur
, Dfgans, e: dum diceret « eam communi lege nature
m filium edidisse: » qux verba ejus sunt
? i^: 6püscali* hostri , cui insistimus, auclor calamum
strinxit.
64. Descriptum hunc in bibliothec:e Corbeiensis apographis Mabillonius vidit cum hac inscriptio- ne (e) : « Venerabili matronze Christi una cum sacris virginibus Vesona (legendum Sxessoxma Mabillonius existimat) monastice degentibus P. R. monachorum omnium peripsema. Quzsstioneim, charissimze, departu B. Mari:e Virginis mihi nuper allatam vobis persol- vere decrevi, quoniam vos eam plurimum amare non ambigo: uL ex hoc sciatis, quantum vos diligam longe diu ab utero vester alumnus, multo jam senio confectus. » Grandioribus nempe his in litteris P. R. Paschasii Ratberti nomen latere Mabillonius certe judicat. Imo d'Acherius ait binos ejusdem biblio- thece Corbeiensis Codices mss. Paschasii Ratberti nomen prefixum habere. Extra vero rem concerta- tionis cum bzreticis, quod volunt hi quibus Hildefon- sus videtur auctor, librum consistere, inde is collc- git, quod fratres, non hostes in eo impetantur. Verba ejus audis ex eadem praefatione : « Sed quia quorum-
D dam nunc. fratrum. rursus impudica quasi percun-
ctando laborat temeritas: decrevi ad vos, matron:e Christi, de his scribere, quz ipsi curiosius (verbum attende) contra ejus podicitiam, quam religiosius co- nantur explorare. » qu» sequuntur infra, extra controversiam ponunt, opere isto, non Hildefousi, sed Paschasii, sive alterius (ut nos interim hoc de- mus refragantibus huic posteriori de Paschasio au- ctore judicio) impeti ac refutari Ratramnum ejusque istum De eo quod Christus ex Virgine natus est d'A- cherianum librum. Quod manifestissime ex his utrius- que similibus notis et sententia constat.
scriptis tom. II de Actis SS. Benedictin., pag. 519, el in przfatione partis i1 s:zeculi ni. (4) In priefatione ad Jectorem primi tomi Spicile- i
7 (e) Edidit eam d'Acherius in lwdata prefatione ad lectorem tomi I Spicil.
$5 NOTITIA HISTORICA. r4 65. Prioris illius Be parturitione, sive adversus eos A minare conati. sint. Nullo enim operz pretio, aut
qui di , eic., hxc sunt: « Dieunt enim non aliler B. Virginem Mariam parere potuisse, neque aliter debuisse, quam communi lege natur:e, et sicut mos est omnium feminarum, ut vera nativitas Chri- &li dici possit ; alias autem, inquiunt, si non ita natus est ut c:eleri nascuntur infantes, vera nativitas non est ; et ideo ne phantasia putetur, aut ne sicut aqua
alveum transisse, ita per uterum Virginis absque Bpa:centis ordine credatur natus : pium est sentire sic eum lege natur: natum fuisse quomodo nascuntur ezieri infantes, et eam sic peperisse sicut reliqu:ze pa- riunt. mulieres. Ὁ cxca pietas ! (infit) que tam impie sentit de Maria Virgine, et cxca przsumptio, qu:e tam impie loquitur de Christo! »
66. Audi nunc Hatramnum, cap. 4, postquam Germanorum sententiam retulisset : « Jam ergo infert) nec vere natus Christus, nec vere genuit
aria. » Et mox : [ta nec ipsa maler diceretur inte-
potius temere Hildefonsus h:resin exstinctam etiam ut stylo configeret, e tumulo excitare, atque homi- num advertere mentibus prz:sumsisset (b). Sed quod Helvidium et Pelagium propriis hos nominibus fuisse Rodericus scripserit, errore factum existimamus. Nomine veterum Deiparse virginitatis allatrantium b:ereticorum , Heclvidii nempe et Joviniani, proposuit sibi arguenda iterumque damnanda Hildefonsus, ut sub utriusque Ántidico-Mariani h:eresiarchz larva, nova illa, qux proprio vocare noinine fuit dedignatus, hominum excinderet monstra. Facem przbet Pelagius Ovetensis :« Contulit adversus h:eresiarchas Helvidium atque Jovinianum. » Quibus Hildefonsus adjunxit iuno- minatum tertium hostem, sub Jud:ei appellatione, in
communionem triumphi, ut in cunctis suis propu-
Fratribus impudentem illam hzxresin debellaret, inc Roderico in mentem venisse credimus quod
h:ereticum alterum ex Gallis illis quibus noster oc-
nec Salvatoris nativitas ex matre perfecta. » Et p currit Hildefonsus, Helvidium appellatum crediderit.
cap. 2: « Non peperit autem, si partus aliter quam per msturz januam processit. Siquidem jam talis ortus non Virginis est partus, sed proprius videlicet ipsius infantis egressus. » Liber totus hoc fere argu- mento urget adversarium. Perpetua. multorum szcu- lorum diversitas inter auctores catholicos hoc super articulo de Christi Domini nativitatis et Mariani par- tus modo, huic dedit controversie locum inter Ger- manos illos, Ratramnum et Paschasium, hoc szxculo
mote: pars major nostrorum theologorum eum D. Tboma eorum principe tandem dillinive- re (a).
61. Quinto, cum Hermannus monachus ad Bartho- Jjomzum Laudunensem scribens referat se auspiciis ejus ivisse, et in Catalauuensi urbe reperisse tres libellos, quos Je virginitate Virginis Marie HiMefonsus cotnposuerat, et ob quorum remunera- tionem casulam pretiosissimam ab eadem Dei geni- trice rat: satis innuit non aliud esse hujus
i opus Hildefonsinum, novoque huic invento libros ejus multiplicandi, quos de virginitate el par- turitione diversos scripsisse fingitur, antiquam «ejus
zvi praescribere. P1 Sexto, plena sunt erroribus, cum in historia
tum in theologia commissis, qu:e de hocce libro re- feruntur apud eos auctores qui recens erupere, ut mplurimos veterum in libris nodos incidere, vel
ja pro certis venditare ausi, tanquam dei e nia- china prosilientes acclainarentur. Nec enim contenti Roderici Toletani vest;gia sequi, nova ipsi posuere, quibus suffiaminandis jam insistimus. Hujus tempore ait Rodericus [Lib. 1, c. 22)) « cum Helvi;ius et Pelagius (Jovinianus) a Gallis venientes plerasque rtes Hispanke infecisseut, virginitatem B. Virginis amantes, B. Hildefonsus illis occurrens, sacrarum
i rum iestimoniis, et lingua melliflua, et
in labiis suis diffusa, eorum dogmata confuta- vit, et ab Hispaniis confusos abegit. Unde et in festo
gloriosz Virginis, etc. » Quibus £inis sanctissimze apparitione, Hildefonsoque ab ea- Virgine Maria coelesti veste ob ejus virginitatem defensam remunerato. 69. Plane nullus dubito quin hzc historia vera sit, perversigue e Gallis l:eretici Helvidianum virus pm ab Hieronymo dissipatum per IHispanias disse-
(a) 11 parte, q. 28, art. 2; junge 1 part., q. 98, art. H ad 4. Suarez in 1 part., tom. ll, q. 25, art. 8, disp. 15, sect. 1. Vasquez in in part., tom. ll, q. 28, r^ 3, disp. 191, cap. 5. Durandus in 4 Sent., dist.
9 q. . . (b) Recole superius dicta de hoc argumento n. 11 in not.
(c) Perperam pro nominibus Luitprandianis horum hereticorum laudat Joan. Magnum Thomas Tamaius in notis ad [.uitprandi Chronic. anno 661, pag. 62.
(4) Morales, lib. xis, cap. 59; Padilla, cent. 7, c.
rosequitor de Vir- [) dicarat, confutat. Concilium r:iultorum epi
10. Quod item Pelagium pro Joviniano dixerit, er- rore id factum suspicamur. lloc seusu accepisse vi- detur eum Joannes Magnus archiepiscopus Upsalen- sis in Gothorum et Suevorum Historiz ab Olao fra- tre ac successore ante seculum edit lib. xvi, cap. 21, « In cujus tempore (ait) dux hzreses Pelagiana et Helvidiana, ex Galliis in Hispanias irrumpentes, maximam Hispaniarum partem corruperunt » (c). Historici autem plerique (d) nostri videntur in Rode- rico legisse pro Helvidio HeHadium, propriaque non recte putant recentium nomina hzc, quibus ille usus fuit, quanquam alii Helvidium retineant (e).
71. Aliter autem qui Luitpraudi et Juliaui nomina δείδια nostra subiit, ut vetustatis mantellum fabulis sive cogitationibus suis obduceret. Hi enim non Hel- vidium et Pelagium, sed Theudium et Helladium appellant. Luitpraudus (f): « H:ereticos. Narbona venieutes, natione Gothos, Theudium et Helladium, με Hispavias teterrime vagantes, et de virginitate
. Marix Virginis teinere sentientes, quod more czete- rarum mulierum dilatatis claustris virginalibus pe- perit Christum Dominum verum Deum et hominem ' lilium suum, sermonibus οἱ quatuordecim editis li- bris (ita habet Thomz Tamaii editio Matriteusis ; at Ramirezii Parisiua loco eorum, sermonibus quatmor- decim, εἰ editis libris) Hildefonsus diversis ab illo (Soliloquiorum) iucipiente : Domina mea, viriliter confutat, et castigatos jussu regis Reccesvinthi ca- tholici serenissimique priucipis tota Hispania cogit exsulare. » Nec semel tantum, sed et iterum post septennium ex Hispania quo redierant, signateque ab Elbora ejectos (quod in gratiam Carpetauorum suorum, ac Talavere urbis civium dictum puta) Pseudo-Luitprandus refert (g). Eadem fere Pseudo- Julianus (h) : « Hxreticos Gallos Theudium et Hella- diuni loquentes de parturierdi modo B. Virginis Ma- riz, editis libris quos ad moniales Deliviensis (Dei- biensis alias) monasterii in agro Toletano positi de- rum contrahit, in quo interfuit ipse Hildefonsus et multi episcopi, inter quos fuit unus S. Amandus primus (i) episcopus Trajectensis, deinde vero Caste n- sis in Hispania, vir doctus οἱ sanctus. » Et infra
Num. 541) : « Multis habitis concionibus sanctus ildefousus defendit mirabil.m parturitionis modum
48 ; Vasxus, in Chron. ad ann. 662 ; Mariana, lib. vi, cap. 10 ; Portocarrerus De Descensione Deip. in Eccles. Toletanam ; Vazquez in suo Hildepbonso lib. ]v, cap. $, necnon et Vazquez Theologus in i1 part., disp. 191, c. 2. .
(e) Marieta, lib. v de SS. Hisp., cp ὃν ; Higuera in Notis ad Luitprandi an. 661, n. 116.
f) in Chron. ad ann. 661.
ἢ Ad ann. 668.
) In Chron., num. 558. Im lmo prius, ne. c.:lumniose audiamus, legendum.
35
S. HILDEFONSUS. TOLETANTS EPISCOPUS.
36
D. Marix Virginis, contra illos b:ereticos, dicentes A quartam pro decimo tertio typographo libenter im-
more ceterarum. mulieruin. peperisse ; nibilominus permaunsisse virginei, quod fieri non potest. »
72. Somnia h:ee sunt. in cerebro ejus nata, quem toties damnainus. Helladium nempe vocavit hiereti- corum alterum, eo quod in Roderico Toletano ita pro li-lvidio, qux vera lectio est, alicubi legitur ; ''heudium vero alterum, sua unius fide, quie nulla est: quasi facto ex. parte sihi bono nomise in Ito- derici auctoritate, quod reliquum assis fuit menda- cio commodare tato posset. Ad hiec. injuste. agunt ficulnei historici cum suppos' titiis suis Theud!o et Helladio, hereticus eos vocantes propterea. quo: B. fiaviam eseterarum more feminarum peperisse Chri- stum Salvatorem, absque tamen virginitatis 8045 de- trimento, contenderent. Nam neque ipsius libri au- ctor. (llildefonsus) eis amplius quam impudicam 1n percontand» ten:eritatem, eamque eorum, quos fra- tres (quantum ab. horeticis compellatio hec. distat 1)
putamus. [t^m (Num. 105) composuisse S. Hildc- fonsum ad privatam devotionem suam Soliloquiorum librum, sive Synonymorum ac postea Sermones, ac « libros clegantiori sermone. (ut declinaret telum ἃ diversitate styli) contra hos hzreticos. »
15. Quos autem de concilio additur hac super re Toleti habito, falsissimum cst, non ea solum ratione quod cuim aliis superioris ac. iuferioris ss:e2ulorum Toletunis in veteribus libris servaium non habea- mus, nullaque ejus mentione apud. scriptorem ali- quem integra fidei, neque etiam in his falso creditis Hildefonsi libris et sermonibus, eo tempore celebra- tum comprobetur, sed przsertim& quia ex concilio Tol:ztano xi, Wambanis anno quarto, id est redcm- pii orbis 675, sexto. autem: post. Hildefonsi obitam coacto, totis antea 18 annis nunquam convenisse Hi- spanos patres manifestissime constat : quo intervallo temporis, preter Wambanis quadriennium, Hlilde-
sugillare ausus est: clarissime lianc distinguens ab p fonsini pontificatus novennium contineri quis non
l:ereticorum cacsa, et Helvidiana jam ab Hieronymo debellata h:eresi.
15. Neque defensoribus catholicis tam antiquas quam nostrz ztatis senten ia hcec destituitur.. Plane ita existiiasse videntur Tertullianus De carne Chri- $i, cap. 4, et Adv. Marcionem lib. nr, cap. 11 et 16; Hieronymus, epist. 22 ad Eustochium De cu- Slodia virginitatis ; Leo poutifex ad Leonem Aug stum , epist. 97, cap. 3; Gregorius Nazianzenus, orat, 51, sive ad Chetidonium epistola 1 ; Epiphanius h:resi rxxviit ;: (4) Damascenus item in oratione De dormitione Mari: ; Durandus ex Scholasticis (b), Gregorium et Ambrosium lau:tans. Huncque partu- riendi molum, laxatis, sicut et. concipiendi, non Juxatis membris, et absque co quod Lederetur iate- grias, in statu innocente 5. Augustinus admisit,
. ex quo S. Thomas 1 parte quest. 98, art. 2 ad quar-
tum, Riccarjus in secundum sent., distinct. 20, quast. 4, et alii recentiores (c) Ratramnus cerie Corbeiensis monachus, cui cppositum ciximus hunc Hildefonsi exis!imatum, vere Paschasii Ratberti, li- brum, aliter sentiens de nativitate Christi Domini, quam de solemni et communi (attamen integra) par- turitionis forma, veneni morc perfidie appellauone, notare non dubitavit. Vere articulus catholicis sem- per incontroversus quod servata fuit, sicut in conze- ptione ita et in partu, Mari:e integritas ; de mira- culi autem forma, qua divinus fetus e elaustro vir- ginali fuit solutus, liberum fuit unicuique argutari, quamvis hodie jam recentiorum calculo prxvaluerit sententia de miraculc penetrationis, de quo ad scho- lasticos supra citatos recurrere te, lector, mo- neo. .
74. Quam vero sapiunt recentem manum. pati la- que affeciatione ea turgent, quxe Luitprando. iirpa- tantur Hildefonsum nempe (ΔΝ πηι. 101) sermonitris quatuordecim, atque editis Iris diversis ab illo So- liloquiorum , incipiente : Domina mea, hereticos illos viriliter confutasse. Ad Fevardentii editionem S. Hildefonsi operum respicere hic nugatorem, in qua tredecim ei sermones adjudicartur hactenus in- visi, nonne vi :es ? Quamvis enim non omnes hic editi mysterium hoc agant intemerati et purissimi par- tus, sed vel assumptionis, vel nativitatis, ut jam di- cemus non adeo stricie ponend:e sunt cum co ratio- nes, qui nulla alia quam libidinis sux ratione cit- cemagi se passus fuit. Numerum autem decimum
(a) Pr.eter hos duodecim ex SS. PP. laudat impius Rivetus in Apoloz. pro Deip. Virg., lib. 1, cap. 16.
In 4 sent., dist. 44, quiest. 6.
c) Vives ad August. De civit. Dei lib. xiv, cap. 96; Guiltelmus Esttus in 2 sent., dist. 90, sect. 2.
mu Higuera in notis ad Luitprandum anno 661, n.
(e) N:: m. 338, in Chronico.
D
Hisp.,n
videt ? Et tameu id non. animadvertentes, pro Ju- liani concilio stant. adliuc ex. nostris quidam (d), eo solum moti quod parum verisimile iis vidcatur, toto Hiliefonsi tempore, talis pontificis, Incem corncilio- rum exstinctam fuisse. Vero tamen hi nou coijectu- ris fidere suis cebuerc.
16. Cujus farinz historicis credere quando desi- nent. tot experimentis edocti ? Cum vel unum hoc sa» tis deberet esse, quod Ámandum, Trajecte: sem prius episcopum, deinde vero Castellonensem in Hispania, virum doctum et sanctum, interfuisse huic Toletano concilio insulsus idepi. fabulator Juliznss (e) effutire non dubitaverit. Plane s:eculo isto S. Amandus flo- ruit, vitamque usque ad annum ej's octogesimum quartum (alii (f) septuagesimum nonum pr:veferunt) produxisse creuiur (g). Episcopus tamen hic fuit duntaxat urbis Trj^cteusis in. Belgio. sub Sigeberto Austraske reges ; ac post triennium, circa. annum 649, amiuente, ut crecitur, Martino papa, ei remmn- tiavit (h), private, sed zctuosissim.e. p.rsanctéque acte vite deditus, nunquam extra. Gsllizm Vasco- nesque a meridie, Belzium a scptemtrione, Roman ab oriente. pervagatus : nedum ut in Hispania (ubi Castellonensis collocetur sees [i]) humeros olim oneri subductos inconstanter iterum supposuerit.
11. Nullus forsan Amando plures sortitus fuit vite ac rerum ἃ se gestarum scriptores. Baudemun:lus abbas Dlandiniensis, qui testamentum cjus scripsit ; Alanus, Harizerus abb:s Lobicisis, Phil'ppus Donz- spei abbas, prosa oratione; Milo au!em presbyter Elnonensis versu , in his enumeraniur: qui hodie oimnesexstant, etin Actis sanctorum Antuerpiensibus, ac Benedictinorum Parisiensibus Joannis Mabillonii, vel primum vel iterum prodiere. Cum autein horum nulli Hispzniensis hujushabitationis, habit:eque in ea gente dignitaiis meniionem debeamus : profecto s:i- p*s truncusve is siet, quem tot admoni.un testibus, ipsaque rei incongruentia, dolis tainen adhuc Tole- tani przestigiatoris ludificentur.
18* Allucinatus forsan vir fuit, occasiones undi- que captans orn3ndi, vel fabulis, :uam spartam (Hi- spaniam nostram scilicet! ex eo quod prxsul san- ciissimus Amandus sacram quandoque expedi:ionein in Vasconas fecerit. Quam interpretantur noviores (j) Pseudo-Juliani dicto audientes, de gesto in Hispa- nia Castellonensis episcopatus munere (Castellon de Empurias in Catalonia) ; atque interim coacto Tole-
zal Mabillonius in notis ad Vitam S. Amandi, pag.
(g) Vide Acta SS. Antuerp. edit, vi Februarii, in S. Amando, $ 2. h) Ibid., 8 2. i) Disputant Tamaius Salazarius tomo | Martyr. ebr. ; Franciscus Ruspuerta in Hist. Eccles. Giennensis, 5:56. vri, cap. 2. (j) Tainaius. vi Feb.
94 0. NOTITIA HISTORICA, 6 tauo, et ab eodem. Ámando eodemque subscripto, A venzum Hispanica, ultra illum Gallica : quod noti;m
concilio. Sed res non obscure narratur ab ejus his:o- ricis. Baudemundus : « Audivitque ab cis gentem quam Vacc:eiam [Alias, Vaceiam] appellabat an:iqui- tas, quz nunc vulgo nuncupa:ur Vascowmia , nimio errore deceptam, iia ut auguriis vel omni errori de- dita, idola etiam pro Deo coleret. Qu: gens erga Pyrenzos saltus per aspera οἱ inaccessibilia diffusa erat loca, fretaque aj;liiate pugnándi, frequcnier fines oceupabat Fra:corin. » Hxc de situ. gcu.is,
am aggressus fuit giadio arinatus veritatis Aman- dus. Cui cum pr:edicasset Evangelium, nec profice- ret, brevi ad fines Francorum ait reversum. Siuili- ter czteri. lLvc illa est peregrinatio «n Hispania, ut visum fuit : in cujus brevi circulo pontificatum paci- fice gesiuii Castellone, curainque purgandi novo er- rore Ilispzniam, iia longe hinc, Toleii nenips, con- vocal) convilio, belluli ποδί ontiquitatuim ecele- siasticarum aeu:1s vindices comprehenderunt. Profe-
cto alia c;ra fuit Ainandi, Vascsnes nempe suos g
(Aquitanus cnim is patria) ut ab idolorum ac die- monum cu'tu averteret ; non ut peregrinam gentem, Hispanos, Marianz par:uritionis formam, quie inier adiaphora est, eo conalu doceret.
79. Nec fallaris cum Pseudo-Juliano, rem intra Hispanias et ad saltus Pyren:eos, qui ad. nos perti- nent, gestam credens : eo maxime quod Francorum fines occupasse frequenter hos. Vasconas Baudemun- dus , atque idem cum aliis, remeasse hinc Aman- dum ín nes Francorum, sive in Franciam, scripse- rint. Francia enim co fere tempo:e Francis regibys subjecta ditio audiebat, quorum imperio Vascones vix paruere; imo frequenter in eorum fines im-
etus facieban: : quod ex Arnaldi Oihenarti u'riusque
asconie Noii/ia (a) liquet. De Rictrude ahbha'issa Marcianensi, in Vasconia edita, que causa ei [ucrit in Franciam reniendi dicturum se auctor Vii ejus b) Bucbaldus ΕἸ θη: isis annotat monachus. Unum
geographis. Sed Baudamundum de hac posicriore agere, neque extra illam se extendisse ÀAman:um tios nachus Milo clarissime significat. Narrans enim hane ipsa: Amandi expeditionem ἃ}:
Eia, agr, Vacceiam laie, mea musa, vagantenr Fidentem frenis, torquentem tela lacertis, Pande, rego, ei vulgo vulgari voce notato. δὲ deinas, mutesque apices, Vasconia fertur. Que geus dura satis, variis incursibus instans, Ictibus ac telis hostilia tela rependens, Exiremis fuerat Francorum finibus hostis. Amandi nenipe tempore : eadem autem postea sub- acta ; nam subjungit : Sed nunc vulnificis substrata est pacifica armis, Frenaque consilio tandem conducta salubri, Non laniat morsu, sed pacis in oscula tractat.
Quod ad. Vasconcs Gallicani limitis pertinere, non vcro ad Hispanici, qui nunquam Francis subjecti fuere, certissimum cest. Dagoberti tempus forte re- spicit Milo, qui ferocissimos etiam Vaccemos ditioni sue hostili gladio subegisse in actis S. Eiigii Novio» mensis episcopi a S. Audoeno Rothomagensi conscri- ptis refertur (c). Notum quid de Vacc:is, in cujus nomen Vascones successisse, prieter Baudamundum, Fredeyarius (d) et alii produnt, et Vacca, sive Vae- cea, eorum urbe, Isidorus (e) scriptum reliquerit (f ) : in cujus testimonium plura conferunt viri eruditi (g).
81. Non ergo ad nos pcrtine Hispanos S. Amandi illa brevis atque irrita expeditio Vasconica ; quantum- vis duplex forsan ea fuerit : prima cum ἃ Dagoberto in exsilium amandatus, sancte Rictrudis (boc est Va- SConinin) « aggressus est patriam, » uti llucbaldus in hujus Vita loquitur: quod circa annum 634 ex sententia fuit Henschenii (A). Αἱ eo tempore Castel- lonensis in llispania episcopus Perseverantius erat,
ui anno 635 concilio quarto Toletano priesens, anno 056, quinto per procuratorem interfuit. Ánte bunc
10€ expressimus de ista Franci: acceptione testimo- Q autem annum Amanilus ab exsilio revocatus fuit,
nium, ne innumeris ] ssareuus leg: ntes. 80. Duplex fuit (non negamus) Vasconia, cis Py-
(a) Lib. i1, cap. 1 et 2. (b) In Actis SS. Benedictinorum Mabillonii tom. Il
pag. 941.
€) Rer. Franci arum vol. I, pag. 6351
4)In Chron. ad ann. 766, codem volum. Rer. Fraucicar., pag. 778.
(e) Lib. ix O;iz. 2.
(f) Juvat Isidori locum, ix Orig., 9. sistere: « Vacca (inquit) oppidum fuit juxta Pyrerzeum, a quo sunt cognominali Vacc:ei: de quious creditur dixisse poeta : Lateque vagantes Vocca i. Hi Pyrenzei jugis, » ttc., quemadinodum apud. Gria'ium legitur. Fal«o ; Vaceci euim voeabutum nusquam apud poelam ex- $Lit ; neque Isidorus terna hiec verba. lateque vagan- les Vacci«i e poeta. retulit, sed bina tantum priora, qua? habentur Georg. ini, vers. 417:
Pastorum et longe saltus lateque vagautes.
Atjue eodem respexisse videtur Milo monachus in Versu :
Fia age Vacceiam cate, wea Musa, ragantem quem noster adducit hoe nuiero. Exstat quoque apud Virgilium iv /Encid., 42: e... nn. lateque furentes
Barezi... quem locum llIieronymus, epist. ad Marcelliu. et Ana- pychiam, legit
eet sn n n n. . lateque vagantes
Bares : ᾿ i
unde Grialianus error enasci potuit; Bareiei tamen Áfric:e populi sunt, ac proinde huc non pertinent. Restituenda est igitur Grialii lectio, isque lsidori locus ita interpungendus : « De quibus (1 est Vac-
el in euriun a Dagoberto vocatus (i) Non ergo hujus prioris Vasconic:e expeditionis tempus acu tan-
ees) creditur dixisse poeta lateque vagantes, Vacc:ei. Hi Pyren:ei jugis, » etc. ; vel potius expuugendum τὸ Vaccwi, quasi in L-idori textum irrepserit. De his igitur Vaceis Pyrenzi accolis Isidorus poeiam dixisse putat : lcteque vagantes, quamvis eos non no- minet : nimirum de Vasconibus in. Galliam vergend- bus. Pro:ecesserat cuim versus 474,
Tum sciit aerias Alpes , eie.
quas Servius ct Philargzyrius ad hune locum Galliam interpretantur; « Nam Gallorum (inquiunt) lingua alti mont^s Alpes vccantur ; » quod etPrudentius con- firmat, Peristeph. in. hymn. S. Laurentii. Ab his autem Vacexis Gallize Aquitanic:e obversis, qui antea vagi et palant^s Pyremi incolebant juga, postquam Cn. Pompeius subactos in. unum compulit, Convena-
D rum urbs in Galli: subalpinis ad fluminis Garumn:e
caput nomen accepit, ut paulo inferius Isidorus, el ante. eum. Hieronymus libello adversus. Vigilan- tium dixerat. Vaecivorum e contrario llispaniensium terininos d: μη! Ptolemsnus, iisdem. includens ur- bes lntercatiam ,. Portam-Auzustam , Viminacium, Lacobricam , Segisamam Juliam, Pallantiam, Cau- cam, Pintiain, Raudam, etc. ; Appianus in. Jberic., pag. 284 seqq. ; Antoaini Itinerarium in Ab Asturica er Cantabriam, Cesaraugustam ; atque e recentiori- jus Arn. Qilhenartus Not. utr. Vascon. lib. 1, c. 7 ; Christoph. Cellarius, lib. n, c. 1, 8$. 65 seqq. Videnda Douiiniei Vallarsii notata in. Hieronymi epistolam ad Riparium : Acceptis primu litteris, etc., qux in eii- tione Veroaensi 110. ordine est 109 et habetur tom. l, col. 719.
(4) Marca, Hist. de D/arn, lib. 1, cap. 12. à (h) Die 6 Febh., $ 10, De Amandi rebus, pag. 51.
(i) Ut ibidem Henschenius monet.
8. HILDEFONSUS TOLETANUS EPISCOPUS.
46
git, ut fallat, Toletanus impostor. Nec item poste- Α ad aliquem amicum, ita nunc, postea ad alium aliter,
rioris: quam licet alius Castellonensis episcopus, Marcus nomine, qui ab anno 646 usque ad 656 con- ciliis septimo et sequentibus, usque ad decimum, subscriptus legitur, non excludat admitteutibus A mau- dum circa annum 665 (quod observat idem Hensche- nius [a]) ad Vasconas rediisse, ibique Evangelium
redicasse: re tamen ipsa eL successu istius prz- dicationis, uti supra monuümus, convincitur non po- tuisse huius teniporis esse somniatum hoc Amandi pontificium. Unde hanc fabulamde Castellonensi ejus sede in Hispaniis merito refutat Henschenius (b).
82. Sed neque finem sibi fallendi przescribens ul- jum Pseudo-Julianus, eumdem S. Ámandum anno etiam 650 (sic enim admittimus legi verba ejus de- bere) Castellonensi jam prxeesse apud nos Ecclesie jactat. « S. Amandus (ait [c]) episcopus Castellonen- sis in Hispania per id tempus floret ad quem litteras mittit S. Martinus papa.» Certe hic pontifex ad Amandum, Trajectensem tunc episcopum, deprecan- tem ut huic Ecclesix: renuntiare sibi liceret, litteras misit, quas Philippus abbas in Vita Amandi (d) nec- non et Milo ej m biographus (2 conservavere. Pergit tainen is auctor : « Contrahitur Amando iin- pulsore concilium contra Monothelitas anno Domini 650. Hzc illa est Lateranensis synodus statim a Mar- üni papz 1 inauguratione convocata, non impulsu Amandi, quod fingit Pseudo-Julianus, ipsaque jam laüdata evertit epistola ; sed Maximi abbaus, ut scri- bit Theophanes, atque ex eo Baronius (f).
85. Nondum tamen (inis. Nam quod dicimus ex Luitprando, prxter Synonymorum libros scripsisse Hildefonsum libros alios οἱ sermones elegantiori siylo adversus hos h:ireticos, constare idem ait (g) « ex litteris Genesii, secundi hujus noininis, Lugdu- nensis (qui dictus est etiam Abelar:us) abbatis Cor- beize prius post episcopi Urcitani. » Hunc Luitprandi locuin unum ex his noveris, lector, qui inter manus figuli sui Toletani aliam et aliam vultus formam in- duit. Apud enim Franciscum Portocarrerum Jesui- tam in libro de Descensione beatx Virginis in eccle- siam Toletanam, cap. 14 (h), hc e Luitprandi Chro- nico verba transcripta sunt, qua vel ex illis quz premisimus non parum mutatis, erupere; vel Luit- prandus idem nunc ait, nunc negat. « Genesius pri- mus episcopus Árvernensis admonet D. Hildefonsum per litteras de hzeresi Joviniani per quosdam excitata Arvernis, qui dicebant beatam Virginem in partu corruptam mansisse ; e£ eos tendere in Carpetaniam, ut urgentem |seu potius ut gentem] in sanctissimam Virginem suis falsissimis rationibus labefactarent et oinnino perderent. » Qux cum in mss. suis Luitpran- dini Chronici libris Thomas Tamaius non haberet, jure ait nescire se unde ista Portocarrerus hauserit. t bene est quod recentem alicujus manum subodo- retur. Recens quidem ea, sed ejusdem auctoris Chro- nici est, jam hoc jam illud cogitantis, Codicique quz- cunque in mentem venirent committentis, nec raro
14, pag. 825. aq "δ
a ἢ In Chropic., num. 256. 3 Mu Tom. 11 De Actis SS., Februarii die vi, pag.
cul In Actis SS. ord. S. Benedicti Mabillonii, 5:0- o seu tom. 1l, pag. 719. Exstat quoque tomo VI Concil. edit. Labbei, col. 585.
» Tomo VIII, ad ann. 649, num. 5 et 6. ) Num. 103.
(4) Quem reperies apud Thom. Tamaium, in. Notis Luitprandi, pag. 63. (i) In Gallia Christiane tom. 1l, et in Episcop. romontanis , fol. 526. ( i Adversar. 385. (k) Num. 103.
concepta transmittentis.
84. Vides unum et eumdem S. Hildefonsi monito- rem, apud unum et eumdem rei scriptorem Luitpran- duin, jam Genesium Abelardum Corbeiz abbatem, sive Lugdunensem episcopum bujus nominis secun- dum, Urci tamen deinde apud nos antistitem : jam Genesium primum episcopum Arvernensem fuisse. Genesius quidem, Hildefonsi zqualis (i), Arverno- rum Ecclesiam rexit; sed neque ordine primus, neque altero ejus. lem nomini prior. Quo igitur ten- dant insanz hze molitiones, haud facile est dijudicare. Nam et Lugdunensis hic idem fuisse episcopus, nisi fallor, dicitur a Luitprando : quo quidem per me Ju- lianus respexerit, Genesios duos Lugdunenses archi- episcopos fuisse referens (j), alterum altero antiquio- rem. Plane quod jactatur de Genesii litteris ad Hil- defonsum, ad Laurentii Surii hzc respicit in S. Bo- niti Vita 15 Januarii : Hunc autem locum ( de Ma- gnilocensi monasterio loquitur, Manlieu, hodie, dice- cesis Claromontensis ) jam pridem Genesius nobilis- simus pontifex ( Arvernorum ) in solo proprie voluit esse monasterium , etc. Qua tempestate hzeresis No- vatiana, sive incuria, sive ignorantia quorumdam, in Arvernorum irrepsit urhem, : impurum quoque Jo- viniani dogma illie exstitit. Contra quas hzreses in eodem Magnilocensi monaster;o edita exstat epistola ( eujus non dicit ) quam fortassis operze pretium fue- rit quandoque in lucem proferre. » parum diversa in prototypo Anonymi apud Bollandum 16 Januarii, quem: Surius more suo reformavit. Atqui ea est epi- stola, quam innuere voluit Pseudo-Luitprandus (Kk), ad Hildefonsum a Genesio directam.
85. De Amando autem et Genesio huc ista conges- simus, ut constaret quanta hinc inde moverit, quanta invicem sibi opposita incaute ac stolide infelicibus bis lucubrationibus fabulator intulerit, eo duntaxat fine ut Hildefonso librum hunc De parturitione Virginis Deiparz vindicaret. Quem ejus non esse, primus ut credo Joannes Baptista Poza, ingenio vir atque eru- ditione singulari, aliasstudiis infelicissimus, obser- vavit (ἢ ; atque hunc secutus est Theophilus Raynau- dus (m), uterque Jesuita, rationibus agentes; tam- demque rationibus et scriptis libris, Paschasio Ratberto diserte adjudicant, Lucas d'Acherius (n), et Joannes Mabillonius (o), Benedictini (p ; quan- tumvis Baronius (4), Bellarminus, Possevinus, et alii, Fevardentii editionem admiserint.
86. Ejusdem Fevardentianz editionis sunt, z:que- que Hildefonsi nostri non sunt , sermones xin ; scili- cet 1 : De parturitione ac purificatione S. Mariz. 11. Contra eos qui mendose affirmant Mariam Virginem contra legem Dominum peperisse. it, iv, v, vi, De Assumptione B. Virginis. vi1. De eadem Assumptione, super illa verba Lucr cap. x : Intravit Jesus in quod- dai castellum. viii et ix. De eadem Ássumptione. x. De nativitate. xi et xii. De eadem. xii. purifi- catione, super illa verba Lucze cap. xi : Postquam im-
D pleti sunt dies purgationis Marice. Audi Joammem Ba-
(ἢ) In Elucidario Deip. Virgin. Mariz, lib. :v, tract. 4, cap. 6. (m) De bonis et malis libris, partit. 1, erotem. 10, num. A δ li in, p 13. u (p) Eadem de hoc : De partu, seu parturitione Dei- rm Virginis opusculo, sentit novissime SS. PP. foletanorum Curator in Monito ad sancti Hildefonsi opera dubia:, t. 1, pag. 291, nimirum Paschasii Rat- berti esse ; sicut et fragmentum quod eidem assul ur a pag. 318; nam posterius aliud e Fevardentio et À- meliano Codice eidem a pag. 528 subjectum , omniuo ἀδεσπότον 6st. Consonat Cellicrius t. XVII, p. 714, n. 5. Cave, in Hildefonso, t. [, p. 590. (qd) Ad ann. 794, num. 8 et 10.
In przfat. tomi I Spicilegii. In Actis SS. Beneicl. αι, part. n , sccu-
4l
MONITUM.
43
püistam Pozam, cujus verba damus (u) , quia Eluci- A ab Hildefonso Toletano archiepiscopo , unaquaque die
darium Deipare , unde hiec sunt, in eensuram incur- rit sacrosanctze fidei Patrum, neque in manibus om- niam est. Reddit ille causas quare Hildefonso abju- dicet hos sermones. « Ín sermone 1 de Assumptione, ait, minus caute de adoratione corporis est locutus. [bidem voces sunt peregrinz, et inconcinna phrasis, a legitimo spiritu Hildefonsi aliena. Sermone n , ait, de carnis incorruptione jam me supra satis in priore tomo dixisse credo, etc. Ecce ubi non sermo ad ple- bem , sed fragmentum alicujus scripti. Sermo i1, ex centonibus compilatus ab Ambrosio et Augustino de- sumpiis. Serione 1v insinuat B. Virginem necdum corporis resurrectionem obtinuisse. Et tandem ser- mone 1v hunc errorem expresse profitetur. Sermo- ne v ait : Non audent ministri tartarei hodie attinge- re Suos captivos, quos recolunt redemptos illius san- ine qui pro mundi salute est. dignatus nasci de irgine. Sermo vi eum habet errorem , quem dixi- mus supra in sermone quarto; et ex fragmentis Au- ini est. Sermo i et i1 de nativitate Virginis nihil re habent, quod ad ortum Marix pertineat. Plura capit ex Augustini sermone secundo De Assumptione, cujus nomen dissimulat. Sermone de Purificatione peculiaria quzedam scribit de peccato originis ; et ta- men erroneam illam doctrinam sectatur qu negat Christi corpus in momento perfectum et lutum. Quadraginta, inquit, dierum numero corpus domini- cum in utero Virginis formatum e cujus op- positum scripserat in Synonymis. Quas omnia per- suadent non esee o uscula Hildefonsi. » Hxc ille" cui BO5 SU mur (b). Jam ex aliis, qux falso attri- buuntur eidem nostro pontifici Toletano, Vita est S. Engenii, ejus decessoris, quain solus ei tribuil sup- posiitius Julianus (c).
. 81. Coronam quoque B. Marie Virginis inver Ma- riana alia deprompta e Codice ms. Toletansi Eccle- sie vulgavit ante aliquot annos Petrus Alva et Astor-
Francisconus, in Bibliotheca virginali , S. Hilde- nomine, eo argumento maxime motus (ut ex przíat. constat), quod in eodem Codice alia sint Hil- defonsi hactenus inedita opuscula sub ejus expresso tiimlo et nomine, qux fetum ejus esse, neminem , qui sapiat, dubitaturum ait. Miror quidem Hildefonsi tot amatores et illustratores, Toletum frequenter accur- rentes. aut ibi commorantes, Toletanzque bibliothe- ez , hzec latere potuisse. Plane in Catalogo penes me ms. hujus bibliothece ita habetur : « Co- rona B. Virginis cum ejus psalterio parva forma. » EA in ora libri annotatur : « Titulus Psalterii est. In- cipit psalterium B. Marie semper virginis, editum
(5) Elucidarii Deip. lib. 1v, tract. 4, cap. 6.
5) Exstant horum omnium sermonum exempla in regia Matritensi bibliotheca accuratissime cum To- letanis Codicibus, cumque Fevardentii edito collata ἃ cl. Andrea Marco Burrielio, qui strenuam in eo na- vavit operam , lectionesque variantes collegit : h:eret tamen in iis Hildefonso ascribendis, non secus ac SS. PP. Tolet. Edit. Curator, t. I, p. 329. Cellierius,
L XVII, p. 717, n. 8; Cave, t. 1, p. 590; eos Hil- *
defonso abjudicant ; itemque Oudinus, t. 1; col. 1683.
C
D
devota mente canendum. » In margine signantur dies, in quibus dicendum est : in Dominica die, feria 1v, [eria v1, et in die Sabbati.
88. Est in eodem catalogo alius Codex Corona B. Maric inscriptus ; reperiunturque simul, nisi nos nu- meri fallunt, pluteo 1, num. 15 et 14, inter Mss theo- logicos. Attamen « nemo est qui ignoret (ait Baro- nius [ d ] ) qui antiquorum Codicum habet usum, 55:- pe szpius solere contingere, ut non unum vel duos, sed et tres, quatuorve, et amplius habeat idem volu- men diversorum auctorum tractatus; et aliquos ex illis inveniri sub nomine unius auctoris exscriptos : ut, nisi quis oculos lynceos habeat , szpe accidat ut inscripto auctori tribuatur quidquid inferius eodem Codice cbntinetur. » Quare non inde quod Psalterium sit Hildefonsi, Corona ejusdem erit. Sunt, fateor, in Corona ista, non minus quam in germano et certo Hildefonsi fetu de perpetua B. Marie Virginitate li- bris, vocabula quxdam ejusdem formationis , a puri- tate Latin: linguas exorbitantis, Gothicumque sapien- tis : uti inter alia nectura , pro neru , quam connecia- tionem vocant laudati libri de Virginitate. Sed plura alia sunt quibus magis deferendum est quam huic in- dicio, aliis etiam scriptoribus, non tantum illius quam sequentium etjam sxiculorum communi.
9. €armina interserit, aliena etiam, plerumque prose orationi : quod secundum Hildefonsi stylum non est, quamvis editor non distinxerit. Talia sunt de nomine Marix (Cap. 5). De nomine Marie ait quidam : Marie nomen aurum-fragrans et aromati- cum-velul pigmentum celicum-ut sol est, luce fulgi- dum-et mortuis vivificum-et monachis mellifluum-san- ctum et. anagogicum-divinum el exstaticum. Et alihi
Cap. 6 ) : Porta clausa post et ante-via veris invia (e) usa rore coli tellus-(usum Gedeonis vellus-deitatis pluria-placa maria maris stella-ne involvat nos procel- G-et tempestas omnia. Tota itidem capitis noni oratio metrica est, quantumvis male sibi constantibus ver- sibus. Et auctor: « Hos, inquit, quos tibi offero versus, domina digneris suscipere : ut nec sonus con- stet, et aurium judicium falli possit. » Qux rhythmi- ca poesis zvi non est Hildefons:ni. Utitur aliorum te- stimoniis frequenter, quos haud nominat; nec difficile fuerit cum cura legentibus observare unde illa sint.
Ut cap. 141: « Cujus stelle patrociuium quidam
servitor tuus, et laudator devotus, in suis opusculis nos corde attento flagitare admonet, dicens : 7n peri- clis, in rébus dubiis, respice stellam, invoca Mariam, non recedat a corde, non reccdat ab ore (f). »
) In varior. carmin. collect. pag. 150
) Ad aunum cpxLi.
(e) Edituin tamen est via veris in via; aliaque male distincta. In fiue pro omnia forte legendum obruat.
(ῃ Habetur etiam in eadem regia bibliotheca opus- culum inscriptum Corona beate Virginis Marie cum edito Petri Alv: et Astorg:e exemplo ab eodem cl. Burrielio collatum : quod nemo sanus Hildefonso tri- buit. Consonat SS. PP. Toletanorui Editionis Cura- tor t. I, p. 592.
ρον πο παν
VITA S. HILDEFONSI
EPISCOPI TOLETANI.
(Ex Antonio Lorenza, Biblioth. Patr. Tolet.)
MONITUM.
De sancti Hildefonsi gestis satius duximus ea edere totidem verbis, qux a sancto Juliano ejus discipulo
ei successore, atque a Cixila, archiepisco
etiam Toletano, posteriori zvo litteris tradita sunt. Ne dum
aovam conderemus historiam, qu: stylo illis antecederet, veterum monumentorum auctoritas minuere
PaTBRoL. XCVI.
2.
4 S. IIILDEFONSI EPISCOPI TOLETANT &
apud homines horum temporum, qui in rebus ad religionem spectantibus plus :equo critic:ze arti, an 980 pe- tius ingenio dicamus? indulgent, cum ea sint testimonia qux propriis verbis exhibita vel invitis fldern extor
queant. Damus etiam Vitam a Cerratensi monacho seculo xn: scriptam, non contemnendx quidem auetori- tatis, quamvis in ea nos levia qu:edam ex Cixila emendaverimus, quie propter temporum injuriam ex tradi- tione non omnino incorrupta Cerratensis hausisse videtur. |
BEATI HILDEFONSI ELOGIUM.
Ez sancto Juliano in appendice ad librum de Viris illustribus ab ipso Hildefonso conscriptum.
Hildefonsus memoría sui temporis clarus, et irri- A discrevit, vitamque servavit. Principali post he guis eloquentiz fluminibus exornans secula :tatis
nostre, novissime Toletanz sedis ascitus in cathe- dram, przsul post secundum Eugenium in sacerdo- tium consecratur, vir tanta laude dignissimus, quanta virtutum gratia numerosus. Fuit denique timoris Dei instantia prx:ditus, religione compunctus, compun- ctione profusus, incessu gravis, honestate lau ilis, patientia singularis, secreti tacitus, sapientia sum- mus, disserendi ingenio clarus, eloquendi facultate praecipuus, lingue flumine copiosus, tantoque elo- quentiz cothurno celeber habitus, ut. disputationum ejus profusa oratio dum porrecte dirigitur, merito non homo, sed Deus, per hominem affatim eloqui crederetur. Hic igitur sub rudimentis adhuc infantize degens, divino tactus spiritu, vjta delectatus est mo- nachorum, contewuptisque parentum rerumque mun- danarum. affectibus, Àgaliense monasterium petiit, cujus fugam rabido furore insequens pater, uno tan- tum maceri:xe impeditus est obice, quo et furentis est delusa quzsitio, et fugientis salvata devotio. Nempe parentis furor dum percitus in interiora prztende- ret, latibulum quo hic vir oculebatur reliquit. Sic- que preterita incurata pertransiit, et in anterioribus, que preterierat inquisivit. Armata deinde manu
galiensem cellam impetens gladio, dum quaesitum non invenit, rediens in propriam, ut perditum deplo- ravit. Percognita igitur przfatus vir absentia paren- tali, Agalienseillico monasterium adiit, monachumque se in eo multis fere annis decenter exhibuit. Cxno- bium quoque virginum in Deibiensi villula construxit, ac propriis opibus decoravit. Rector deinde effectus A galiensis cenobii monachorum mores exercuit, rem
violentia Toletum reducitur, atque inibi post deces- soris sui obitum pontifex subrogatur.
Scripsit sane quamplurimos libros luculentiori sermone potissimos, quos idem in tot partibus 661.» suit dividendos, id est, librum Prosopopoeix imbecil- litatis propriz, libellum de Virginitate sanctze Ma- riz contra tres infideles, opusculum de Proprietate personarum Patris, et Filii, et Spiritus sancti, opus- culum Ánnotationum actionis diurnz, opusculum AÁn- notationuim in sacris, librum de Cognitione baptismi unum, et de Progréssu spiritualis deserti alium. Quod totum primz partis voluit volumini connecten- dum. Partis quoque secund:e liber epistolarum est, in quo diversis scribens , :enigmaticis formulis egit, personaeque interdum induxit. In quo etiam a qui-
sdam luculentiora scriptorum responsa promerait. Partem sane teriiam: missarum esse voluit, hymno- rum, atque sermonum ; ulterioris denique partis liber
Best quartus, versibus prosaque concretus, in quo
epitaphia, et quzedam sunt epigrammata annotata. Scripsit autem et alia multa, que variis rerum ac molestiarum occupationibus impeditus, aliqua capta, aliqua semiplena reliquit. Ascitus autem in pontifi- catum nono gloriosi Keccesvinthi principis anno, no- vem annis et duobus fere mensibus clarus habitus fuit vit:» meritis, οἱ retentatione regiminis ; expleto-
ue octavo decimo przxdicti principis anno, sequenti
je, decimo Kalendas Februarii, domicilio carnis exuitur, atque in ecclesia beat: Leocadi:? tumulatur, ad pedes sui conditus decessoris, cum quo creditur seterno frui receptaculo claritatis.
INCIPIT VITA $.
HILDEFONSI
TOLETAN/E SEDIS METROPOLITANI EPISCOPI
Α Cixilano ejusdem urbis episcopo edita.
N
[Nos secuti sumus Editionem Florezii ab ipso collatam cum plurimis Editionibus, et Codicibus ms. quos
ita citabimus, ut A. denotet Editionem Aguirrianam;
JE. Codicem /Emilianensem,
io s»culo xi con-
scriptum, atque ex monasterio sancti /Emiliani de la Cogulla ad Scurialense translatum ; S. Surianam Edi- tionem ; T. Toletanüm Codicem ; Ta. Tamaii lectionem apud Bollandianos.]
-
1. Ecce dapes * melliflui illius domini Hildefonsi, C; ferro * constrictus, ut si quid scientix deerat, plenius
uas de paradiso Dei rapiens, et per totam Hesperiam dispergens, inediam nostram ingenti satiavit elo- quio. Non impar meritis sanctissimi illius domini lsidori, de cujus fonte adhuc clientulus purissimos latices bibit; nam directus a sancto ac venerabili papa Eugenio, Toletanz sedis metropolitano episcopo ad supradictum doctorem Spalensem metropolitanum episcopum, cum sibi jam sciolus videbatur, adeo ab eo tentus, et * elimatus est, et, ut ferunt, temporali
instructus ad peedagogum suum domnum Eugenium remeans, non post multos dies adhuc diaconii ofli- cium peragens, in ecclesia sanctorum Cosm: et Da- miani, qu:e sita est in'suburbio Toletano, abba prze- ficeretur. Ubi statim in officio clarens, duas missas in laudem ipsorum * dominorum suorum, quas in festivitate sua psallerent, mire modulationis modo perfecit, quas missas " infra * annotatas invenietis.
9. Deinde post multum tempus decedente domno
VARIANTES LECTIONES.
1! £., melliflua. * Deest et in Α. 8. A., tempore aliquo.
* A. et Ta., divorum. ! Deest infra in A. * À., notatas habemus.
i5 VITA A CIXILANO EDITA. i6
Eugenio In sede sua episcopus przficitur : cujus sta- A alia qu: in 1psa' missa qux» subter est adnotata, in tim virtus enucleata ! clarens in sede * Romulea re- — laude ejus deprompserat. fulsit, et veluti facula ardens, omnem suam Spaniam 4. Clamabat inter voces populi velut. mugiens, ut perlostravit; cujus doctrina usque hodie fulget * Ec- — aliquod incisorium deferrent, unde quod manibus clesia * ut sol et luna ; * cujus memoria in benedi- tenebat precideret, et nemo illi 38. accurrebat, quia cLione odoris et in compositione incensi habetur. Qui — populus vastis ** ictibus rictibusque frendebat. Nam ab ipsis cunabulis, et ab ineunte zttateeunuchus per- εἰ sancta virgo quod voluntate submiscrat ??, ut de- manens, magnum in se Domino habitaculum przpa- sideria crescerent, *' violenta retrahebat. Sed prin- ravit; qui non * manubrio materiali, sed divino se- — ceps quondam Reccesvinthus, qui ejus tempore catus est gladio; nec ingenio ferramentorum reseca- erat, gloria et ** ferocitate terrena deposita (** qui vit libidinem, sed munere coelesti " in se promeruit — eum ob iniquitates suas increpatas superbo oculo in- sanctitatem. Qui subito, dono superno * afflatus, his — tuebatur), cultrum modicum, quem in theca tenebat tantis talibusque przedecessoribus suis zquiter * cla- — cum lacrymis offerebat, et collo submisso ?*, suppli- rens, qued illis clausum fuerat, isti reseratum est.* cibus manibusa throno suo extentis, ut eum illi de- 3. Sic enim habitator suus Spiritus sanctus egit, —errent !* instantius deprecabatur, postulans ut indi- ut quod iste celabat intus, ille patefaceret foris !*, ut Cem non judicaret sua cum lacrymis offerentem. utrobique apparatus adjutor fortissimus occurreret, Quem ille apprehendens, quod manu Leva jam mo- ut isti ordinaret!! quid in laudesvirginum panderet*?, dicum tenebat, dextra precidit, et cultrum ipsum illi revelaret quid aliquid mirum in athletam osten- Una cum eisdem Reliquiis in*" thecis argenteis collo- deret, "5 unde fidei ejus meritum coram bominibus B C2Yit ; indignum judicans, ut qui sancta przciderat, declararet, et laborantem in agone spirituali ** de — Dolluta*' ultra tangeret, sed coram requirenti munus, donariis suis non evacuaret. Sic enim egit, ut quod — Quantum valebat ^5, vicario Jure precepit impendi. per tot annos populis desiderantibus necdum osten- peractis, quia longum est ista omnia enodari, sum fuerat illis 15, isti patefaceret primum, et relj- — Cuncta qu: *^ usui pertinebant sancte catholicae Ec- quias sancte ac Deo dicatz virginis et !* confessoris — Clesiz, in Deilaudibus usquequaque completa sunt. su:e Leocadiz, !' adveniente in sede regia, sua festi- 5. His** excursis, alia adhuc miracula Spiritus san- vitate omnibus astantibus prosentasset, et ante se- Ctus per eum in ipso Dominieo adventu non post lcrum ejus genibus provolutus, * tumulus inquo multos dies peregit. Sed quia omnia longa suni re- * sanctum ejus corpusculum usque hedie humatum —— Censeri, quz ejus temporibus in Toletana urbe dom- est, "9 exsiliret, et operculum quod vix triginta ju- — nus Urbanus et domnus Evantius per euin facta gar- venes movere possunt, non humanis manibus, sed Fabant, velex multis pauca progrediamur "', quia qui angelicis elevatum, velum quod sancte " virginis — Imecum hoc audierunt, cum hzc legerint, dolebunt membra tegebat, 88 vivens fogis submitteret, et ve- protermisisse me tam multa et magna, quie utique luti manibus hominum extensum conspectal ejus "e n sciunt. ad virgo pulcherrima obsequens adventaret, clamanti- . Superveniente vero "* die sancte et semper vir- bus episcopis, principibus, presbyterisac diaconibus, ginis Marix "5, ante tres dies litanias peregit, et εἰετο, atque omni populo : Deo gratias in celo, Deo — missam superscriptam, qu:e in ejus laude decantare- fries im terra, nemine taceste. ** lpsa vero mani- tur, perfecit, quxe est septima. Αἱ ubi ventum est in statim eomplexans et astringens talia fertur de- (? ejus sanctam solemnitatem, supradictus rex minus promere vota, voeiferans cum omni populo, et cla- — de timore Dei sollicitus, et de suis iniquitatibus male maps : Deo gratias, vivit domina mea p vitam Hil- — eomseius, ad audienda solemnia regar de more pa- defonsi, et i ** retexens clerus vehementer psal-— ratus accessit. Nam δ servus Dei Hildefonsus majori lebat ** alleluia, et canticum quod ipse dominus Hil- — adhuc munere fretus, ** dum diem Dominz su:e, cui defonsus ** nuper fecerat : Speciosa (acta est, alle- — Deo praesule serviebat, ovans susciperet, et. in lau- [mia "1; et odor tuus velut balsamum non. mistum, et dem Genitricis Dei hoc quod supra prenotavimus
VARIANTES LECTIONES.
1 T., Ta. et Mabillonius, cluens; À., lucene. lectio omni jure retinenda est. * Romuleam vocat sedem Toletanam eo quod esset 3* A., repetens. in urhe regia Toleto. 8 E. uiaticum. 3 |n A. Ecclesia. 39 A., graviter. * Ta. legunt st sole (una. 3! lec ultima verba et odor, etc., desiderantur *]ta Ta. A&. habet, cujus benedictione. T. vero, in A. eujus memoria benedictione. 35 fk, occurrebat. * Ξ., manubrio manuum. Ta., manubio, vel manu. 39 Ὁ vocibus. À., manubrio materiali manus. δ Et hec. verba, ut. desideria crescerent, desunt . Ucest in ae in A. et Ta. up le », afflatis. , wolenter. * À.. equaliter. D, À., felicitate.
» quod in laudes. /E., laudis. crepitus. 3 A. et T., illis revelaret quod. * À., supplices manus..... extendens. !* A., MÓN. 38 ἃ, instaMer. M Does in A. de. " x tectis. A R », tte. ., RoR tangeret. À., tangeret. Requirentis ma- '" Deest in A. confessoris. Rus, etc. un 7 ?7 À., Adveniente rege in sede regia sepulcrum, εἰς. 85 J£. , vicario precepit. '* Mab., forte, tumulo. ?? [ta T. /E., visui. 19 A, , SGRCLISSImMIN. V Α. et Ta., excussis. 9 A, ut exiliret. *! Ita JE. A. et Ta., aggrediamur. *! A, martyris. ** A, et T., die Assumptionis, quod non babet J£. ** Τὰ, tirens. À., consurrezit, tanquam illud ipsa 53 A. et Ta., ante tres dies tribus diebus. wvens foras submitteret, εἰ veluti manibus hominum ΔΑ, rebus. extensum elevaretur, atque conspectui, etc. *5 Τὰ, dum celebritatem Domine $ug...... oraas
?* fta legit À., et Cerrat. in Vita sancti Hildef. si- — susciperet. militer scribit ipsa, Alii Ms. habent ipee, sed prior
AC S. HILDEFONSI EPISCOPI TOLETANI 43
summo cum cordis affectu narmonix:e modulatione A pullns episcopus adire tentavit, nisi postea domnus composita ' musica appareret, et libellum Virginita- — Sisibertus, quistatim sedem !* ipsam perdens, exsilio tis more Synonymi:z testimoniis Veteris ac Novi relegatus est). Et elevatis oculis suis suspexit in Testamenti plenum compte ederet, et * digna fa- circuitu ejus, et vidit omnem absidem ecclesiz re- cundia magnificentiam jam prefate Dominz sus? pletam Virginum turmis de 15 canticis David admo- exornaret, dum ante horas matutinas solito more ad — dulata suavitate aliquid decantantes. Aspiciensque obsequia * Dei peragenda consurgeret, * ut vigilias — in eam (ut ipse sibi bene !* conciis et bene charis- suas Domino consecraret, diaconus velsubdiaeonus, simis referebat) sic eum allocuta est. voce : « Pro- atque clerus, ante eum cum *faculis pr:ecedentes, — pera in occursum, serve Dei 7 charissime, acci subito ostia atrii aperientes, et ecclesiam intrantes, — munusculum de manu mea, quod de thesauro Filii atque in Ἶ splendore coelesti oculos defigentes, lumen — mei tibi attuli; sic enim tibi opus est, ut benedi- quod ferre non valuerunt cum tremore * fugientes, — ctione inis qux tibi 15 delata est, !* in meo lampades quas manibus tenebant reliquerunt, et sua. t.n:um die utaris; et quia ** oculis fidei fixis in vestigia per qux? venerant adeuntes, prope moriui meo semper servitio permansisti, et *! in laudem reversi sunt ad sodales. Sollicite omnis congregatio — mcani diffusa in labiis tuis gratia tam dulciter in ** requirens * quid Dei servus ageret, cum angelicis — coruibus fidelium depinxisti, et vestimentis *? glorie choris '* viderunt : quod tam subito'!expaverunt cu- — jam in bac vita orneris, et in futuro in promptuariis slodes, ut terga ab ostio ecclesix€ dantes, reverte- — meiscum aliis servis Filii mei ** Eeteris. »
rentur ad proprias sedes. —— 8. Et μος dicens ab oculis ejus una. cum virgi- τ. At ille sibi bene conscius ante altare sanctz B nibus et luce qua venerat remeavit. Remansit Dei Virgiuis procidens reperit in cathedra !* eburnea " servus in tantum "5 sollicitus de auipiscenda gloria, ipsam Dominam sedentem, ubi solitus erat episco- — quantum ** perspicuus *' de sibi denata palma vi- pus 5 gedere et populum salutare (quam cathedram — ctoriz 5.
VARIANTES LEGTIONES.
! J£., Mystica. Ta., musice appeteret. À., harmo- !5 [ta T. JE., canticulis.
nica modulatione composita carmina appararet. 16 A., conscius bene charissimis. * [ia in T. /E. habet. digne facundie ad. magnifi- " KE. rectissime.
centiam ac (aute, etc. À., digna facundia ac yiagni- 15 A. data. Ta., danda.
ficentia. | !'* À., in meo tantum servitio. 3 S., festum exornasset. ** A. et Ta., oculos fixos in meo semper servitio * T., Deo. | Lenens permansisti. δ K., et vigilias. 9 A. οἱ Ta., et laudem. 5. A., vasculis. 38. [ta T. Alii aliter.* * A., splendori celesti aciem defigentes. 33 A. et Ta., Ecclesie. * A. el Ta., effugientes, lampadus, etc. ** A. et Ta., letaberis. Mabil., lactaberis. * A. οἱ Ta., quid de Dei servo ageretur. 33 [t3 ΞΕ. T,, securus. * Videruat deest in plerisque omnibus Codicibus, 36 Τ᾽ prascius.
sed habet Aguir. et quidem opportune. 9 S., de promissa sibi victori palma. ! E. expavebant..... revertebantur. ** Hic finis Vit: in Codice JEmil. Tolet. vero !5 Eburnea uon legitur inA. οἱ Ta. prosequitur : Prastante D. N. Jesu Christo, qui cum 33. A. οἱ Ta., res.dere. atre et Spiritu sancto vivit, et cuncta regit per. infi- 4 A. ipsam lapsam, quod non habet Ta. nita semper secula seculorum. Amen.
e. que — — nn
ALIA S. HILDEFONSI VITA PER (a) RODERICUM CERRATENSEM SCRIPTA.
1. Hildefonsus ex Hispania, civitate Toletaua no- C diret orationem, nec oratio lectionem ; sed ut at- bilibus parentibus oriundus, nobili Toletanz sedis —tentius vel legeret, vel oraret, illi vicissim relevamen rxsuli Eugenio traditur nutriendus. Quem sanctus erat orationis lectio, et lectionis oratio. Ubicunque ;ugenius bonis moribus, et litterarum rudimentis — iret eum oratio comitabatur euntem et redeuntem ; instruens diligenter, capacitatem ejus attendens, ad — in ssxculari autem conversatione illa nihil indecens, beatum Isidorum archipresulem Hispalensem trans- —nilinhonestum erat in eo; sed ut servus Christi, et mísit eum, apud quem omnis eloquentix: doctrina, sanctorum imitator, non solum sapientia proficie- artium disciplina, Theologie et speculatio ita vi- — bat, sed et augmento virtutum mirabiliter crescebat. gebat, ut omnes qui ad eum confluebant, pro capa- ὅ. Transacta autem puerili zetate, cum ad illam cui citate singulorum instruebat. carnis oblectamenta alludunt veniret zetatem, motus 2. Hildefonsus igitur a beato Isidoro et propter ge- — illicitos volens reprimere, corpus suum muro virtu- nus, et propter Eugenium benigne susceptus, et ejus — tum contrarias earum qualitates contrariis vitiorum subjectus dogmatibus, cum in liberalium artium — qualitatibus opponens, ita circumscripsil, ut non 50- studio plurimum laborasset, in lege Domini studio- lum vitiis non pateret ingressus, verum etiam nisi sius aciem ipfigebat. His atque aliis exercitiis hone- — per tentationum infestationem interdiceretur acces- stis toto mentis affectu teneris adhuc sub annis sem- — sus ; permittebatur enim sicut et ezleri sancti ten- r intendens, adolescentulis qui secum studebant, tari, non ad virtutum defectum, sed ad probationis In exemplum human:e vitx seipsum proponens, non profectum. Ex affectu autem pietatis miseriz:e paupe- solum ab illicitis revocabat, verum etiam bonis ope- rum condescendebat, ex sigillo castitatis virginitatis ribus inhzregdo ad bonum operandum informabat. p lilium non amittebat; et csetera virtutum orna- Nullus eo studiosius lectioni instabat, frequentius eo — menta Deo offerens, Deo placens, se totum Domino nullus orationi vacabat. Legendi tamen, atque orandi immolabat. vices inter se sic distinguebat, ut nec lectio impe- 4. Relictis denique sxcularibus disciplinis, ad bca-
(a) Fuit Rodericus hic Cerratensis Hispanus or- partim ex historicis collegit. Opus adhuc ineditum, dinis Fr. Predicatorum. Vixit seculo xur. Seri- δὶ aliquorum sanctorum Vitas excipias, quas R. P. psitque Sanctorale, seu Vitas sanctorum, quorum Florez publici juris fecit in sua Hispania sacra, ex gestà partim ex antiquis Ecclesiarum Breviariis, — guo nos hanc Hildelonsi transcribimus.
49 *
VITA ALTERA. 50
tum Eugenium reversus, (a) ab eo in diaconum est or- A peractis omnes featum Virginis solemniter perege-
dinatus. Ne autem vita sua, quam immaculatai ser- vaverat, delectatione temporalium | macularetur, in ecclesia sanctorum Cosmaz et Damiani, qux» im sub- urbio sita est Toletano, qux» antiquitus Agaliense monasterium dicebatur, relictis parentibus, cum aliis qui habitabant ibi servire Deo devovit. Cumque ad locum przedictam pergeret, et patrem suum rapido furore se persequentem a longe conspiceret, ne ἃ
proposito fraudaretur, in vetusta macerie se occul-.
tavit; pater vero latibulum preteriens Agaliense
monasterium coneminande petiit, et eum nom inve- - niens rediit. Reverso igitur patre, monasterium adiit,
et habitum suscépit.
9. Multis annis transactis, cum nulli in religione haberetur secundus, factus est abbas. Factus igitur abbas res Ecclesi ordinabat, omnibus necessaria ministrabat. Mores omnium circumspiciens, quali- tates morum attendens, singulis prout necessarium erat se ipsum exhibebat, mansuetis mansuelus, contra vero offensos offensos habebat affectus. Nam
Eneis offensis erat abbas Agaliensis.
6. In villa autem qux tunc Bisensis dicebatur, virginum cenobium zdiflcavit, et propriis faculta- tibus ditavit. Fama autem ejus per totam Hispaniam divulgata, cum nec sanctior, nec probabilior, nec eloquentior, nec illustrior, nec rector, nec scientia
ior eo inveniri posset, defuncto Eugenio a clero.et populo Toletum reducitur, οἱ omnibus eum laudantibus pentifex subrogatur. Factus ergo pon- tifex pr:edicationis mensam pro qualitate singulorum
emnibus Treparabat.
7. Qua die dum sanct» Leocadi» festivitas immineret, dum omnes festivitati celebrande con- venirent, dum sanctus Hildefonsus ad sepulcrum ejus flexis genibus oraret, virgo illa sacra coram om- nibus ibi astantibus illi se przesentavit. Cum autem vir.sanctus in ejus praesentiam occurreret, ipsa «quasi eum amplexans, hujusmodi protulit verba : « Per vitam Hildefonsi vivit Domina mea. » Atque ideo eam hzc verba protulisse arbitror, quia cum fi et veritas virginitatis beatz Maris errore iufidelium per totam fere Hispaniam destructa οἱ emortoa es-
set, librum de ejus virginitate scripsit, per quem fides illa quasi mortua revixit, et errorem penitus destruxit. ut memoriam revelationis posteris re-
linqueret, partem vestimenti quod membra illius viventis Lexerat, Reccesvindi principis, qui festo in- tererat, cultro przcidit, quem cum eisdem reliquiis vasculis argenteis condidit ; indignum judicans ut qui preciderat sancta, scinderet ulterius polluta. Quibus
. 48) Lapsus est hic Cerratensis; constat enim ex )pso sancto Hildefonso a sancto Helladio ordinatum uisse diaconum, antea quam sanctus Eugenius se- dem Toletanam ascenderit.
(8) « Albam, » ait doctissimus Mabillonius, tom. 1 Annal. Benedict., lib. xv, n. 10, « absolute quan- doque vocabant casulam illam, quod ex panno albo confeeta esset. ; “
(c) Non Siargius sed Sisibertus dicebatur episco- pus, qui temerarium consilium suscepit quidem non sacram vestem induendi, sed in illa cathedra sedendi,
runt.
8. Dei genitricem multum diligebat, et omni re- verentia eam honorabat : ia cujus landem volumen insigne eleganti stylo de ejus sanctissima virginitate composuit, quod ita ipsi Virgini placuit, ut librum ipsum manu tenens ei apparuit, ct pro tali opere gratias retulit. llle autem cupiens eam altius hono- Tare, constituit ut celebraretur solemnitas ejus, id est, festum Annuntiationis, singulis annis octavo die ante festum Natalis Domini ; ut quia festum Annun- tiaionis circa Passionem vel Resurrectionem Domini frequenter evenit, in przdicto die restitui possit. Et quidem satís congrue, ut eodem tempore prius Án- nuntiatio Domini quam ejus Nativitas celebretur, quz solemnitas per multas Ecclesias Hispanis» cele- bratur.
9. Imminente autem die festivitatis Genitricis Dei, tribus diebus ante, litanias cum jejunio statuit cele-
B brari, ut festum devotius ageretur. Nocte igitur
media ipsius festi dum ad Matutinum consurgeret, et liber virginitatis, quem ipse mira facundia co suerat, ad legendum paratus esset, ut vigilias quas Deo et beat: Marie voverat expleret, ministri qui preibant, qui luminaria portabant, ostia ecclesix aperientes, intra ecclesiam lumen c«leste viderunt, quod nullo modo ferre valentes quasi mortui relictis luminaribus cum tremore fugerunt. Hildefonsus vero imperterritus ingrediens, cum ante altare solito more genua flecteret, οἱ bene conscius cireumqua- que conspiciens vidit virginum reginam sedentem in sede ubi ipse solebat se et populo pradicare. Vidit et virginum turmas laudantes eam. Cumque Virgo et vir sanctus se mutuo respicerent, ait ei Virgo sanctissima : « Quoniam mente pura, fideque firma, in meis laudibus permansisti, et laudem meam in corda fidelium dulci eloquio depinxisti, et lumbos. tuos virginitatis cingulo przecinxisti, de vestimentis perpetux glorizxz vestimentum attuli tibi, quo vestia- ris in die et solemnitate mea ; in bac sedebis.. Si quis autem post te presumpserit boc vestimen- tum induere, et in bac cathedra sedere, non carebit ultione. Hisque dictis disparuit, et vestimentum quod nos (b) Albam vocamus, ei reliquit. Ipse autem fe- licem ducens vitam, feliciter migravit ad Dominum. 10. Post quem (c) Siargius episcopus factus ait : Sicut ego sum hemo, sic et hominem scio przdeces- sorem meum; cur non induar co quo ipse indutus est vestimento, cum eodem fungar przsulatus of- ficio ? Qui cum vestimento indutus essel, constrictus arctius, cecidit mortuus ; perterritique vestimentum tulerunt, et in thesauro ecclesix reposuerunt.
ex qua Virgo Hildefonsum fuerat allocuta, ut narrat Cixila, a quo Cerratensis est corrigendus. Neque ibi. sedens repente mortuus est, sed paulo post ab epi- scopali sede depositus a Patribus in concilio Tole- tano xvi, congregatis anno 695. Caput autem accu- satiopis erat, quod in regis vitam conjuraverat : quare communione privatus atque in perpetuum exsilium damnatus est. In tantuin. vero facinus ex illa superiori temeritate prorupisse credibile est, Deo sic permittente in tanti sacrilegii vindictam.
51
IN S. HILDEFONSI EPISCOI'Í TOLETANI OPERA MONITUM.
IN S. HILDEFONSI OPERA MONITUM
PRACIPUE IN LIBRUM
DE PERPETUA DEIPARE VIBGINITATE,
In Editione operum sancti Hildefonsi eum ordinem A horrendas ac inauditas apud nos blasphemias, etiam
servare constituimus quem illorum auctor, teste san- cto Juliano, vivens illis przfixit. E quorum catalogo inulta ἃ nobis desideraniur, cum tamen omnia quz- cunque potuerimus, summa diligentia hinc inde col- legerimus. Libri Frosopopeizs imbecillitatis propriz, et duorum opusculorum Annotationum aciionis diur- nx, et Annotationum in sacris, nullum omnino vesti- gium reperimus. Epistolarum non amplius duas, quas ex emendatiori E. Sermones perpaucos, quos probabiliter Hildefonso nostro vindicare valeamus. Hymnorum, versuum, cpitaphiorum, atque epigrammatum, qux quartam operum partem componebant, ne hilum quidem. Pr»ter hzc, qux sanctus Julianus commemorat, damus tanquam genuinum Hildefonsi opus supple- mentum ad librum de Viris illustribus a sancto [5]- dero inceptum. Deinde alia varia opuscula dubiz fi- Gel, reliqua in Appendicem amandantes, qux imme-
artene Editione representamus. -
ut eas valide retunderet, non sine piarum aurium of- fensione reproducendo, quod quidem temere factu- rum fuisse videtur; deinde rem ut nos putamus acci- disse narrat Rodericus archiep. Tolet., lib. 2 de Reb. Hisp., cap. ult., his verbis: « Hujus tempore cum Helvidius et Pelagius (erravit in loc Pelagium pro Joviniano scribens, ut babent communiter Codices mss. de Virginitate) ἃ Galliis venientes, plerasque partes Hispanize infecissent, virginitatem beatz Vir- ginis infamantes, beatus Hildefonsus illis occurrens sacrarum Scripturarum testimoniis, et lingua melli- flua, et gratia in labiis suis diffusa, eorum dogmata confutavit, et ab Hispania confusos abegit. » Cui con- sonat historia translationis reliquiarum e Toleto in Asturias incerti auctoris, qui inter alia pallium re- censens a beata Virgine Hildefonso donatum, fuisse ait mercedem « pro laudibus in honorem sancte ipsius virginitatis celebratis, ubi ipse sanctus episco-
rito sancto doctori ascribuntur, de quibus suis locis p pus gloriosus contulit adversus Heliudum, et Lobinia-
aliqua preeloquemur.
erum ombsium sancti Hildefonsi operum caput, quodque primum summo jure iocum obtinet, hoc est quod nunc exhibemus, de perpetua Deipare Virgini- tate contra tres infideles inscriptum. Liber aureus nunquam pro dignitate commendandus, cujus laus, δὶ vel reliqua monumenta periissent, poterat Hilde- fonsi suavissimam memoriam cum maxima pietatis et doctrinz* admiratione ad omnem futurorum 8:5 00- lorum posteritatem transmittere.
Dicitur scriptus ἀντὲ τριῶν ἀπίστων, hoc est, adver- Sus tres infideles, quorum nomina prodidit Hilde- fonsus, Helvidium, Jovinianum, et Judsum. Sed utrum his nominibus ipsos h:»resiarchas qui szculo iv vixerunt, significare voluerit, an vero eorum di- scipulos, qui tunc per Hispaniam virus suum spar- gerent, Virginis Deiparz perpetuam integritatem ne- gantes, omnino nobis exploratum non est. Placet primum nonnullis, qui cum ipsa nominum expres- sione moventur, tum Quirici Barcinonensis episcopi verbis in epistola prima ad Hildefonsum , in qua multa in doctrinz ipsius zelique commendationem habet, ipsi propter hunc libellum ad se missum gra- tias agens, nihil tamen scribens, quod indicet Hildc- fonso negotium cum przsentibus hereticis fuisse. Itaque concludunt, ex ardentissimo erga Deiparam affectu, desiderioque ejus perpetus virginitatis ex- tollend:? calamum arripuisse, superiorum h:eretico- rum commenta sibi tantum in animo proponentem, quasi cuperet cum Hieronymo, Ambrosio, Angu- stino, c:eterisque Patribus, qui data opera eos acriter Impugparunt, symbolam conferre in Deipare Virginis obsequium
Alii contra censent Hildefonsum non gratis ad hoc opus se accinxisse, nec nisi ab illius temporis adver- rariis antea provocatum, qui in Il;spaniam erumpen- ves novi improrum magistrorum discipuli putidas ad- versus Deiparz virginitatem calumnias disseminave- rant, quibus et nos libenter assentimur. Neque enim credibile est ITildefonsum solius acuen4i in hieresim styli gratia eam quasi e tumulo excitaturum fuisse,
C
num, » ut mendose edidit Sandovalius pro Hlelvidium, et Jovinianum. » Prater hzc nos movent illa verba ἃ sancta Leo- cadia in apparitione, quam narrat Cixila, pronurtiata in laudem Hildefonsi: « Vivit Domina mea per vitam Hildefonsi. » (A Leocadia quidem prolata dicimus, non a populo, non ab ipso Hildefonso, ut quidam in- terpretati sunt alicujus Codicis auctoritate decepti, «i mendose habet ipse amplezans, pro ipsa, contra iorum Codicum fidem, contra antiqui-simam ipsius Ecclesie Toletanz intelligentiam, contra veterum Scriptorum et Breviariorum testimonia, denique con- tra genuinum ipsorum verborum sensum, quz nihil in ore populi sonant, improprie in ore Ilildefonsi si- nificant jropter jusurandum illud per vitam llilde- fonsi, et ine compellationem Leocadiz tributam, aptissime vero et opportune in ore sanctz: Leocadix, quz in Hildefonsi commendationem coram suo grege ea protulerit, qua de re videndus P. Florez, in app. 8 ad tom. V.) Ut vero ad nostra redeamus, verba illa, vivit Domina mea, Maria scilicet, ut edidit Mabil- lonius ex suis Cod., satis indicant opera Hildefonsi factum fuisse ut fides perpetus virginitatis, et pia erga Deiparam devotio in cordibus fidelium revivi- sceret, in quibus illis temporibus vel languebat , vel emortua erat propter venenatas hzreticorum opinio- nes, quas suis scriptis penitus profligavil. Eamdem verborum istorum interpretationem seculo jam xui exhibuit Rodericus Cerratensis in Vita superius edita. Quod si non cum przsentibus h:xereticis rem habuis- set, fides vero de perpetua Deiparse virginitate in Hispania viguisset, non erat certe quare diceretur, per illum quasi ex morte ad vitam fuisse revocatam. Ergo arbitramur fuisse tunc homines impios et in Dei genitricem blasphemos, antiquorum errorum se- ctatores, quos sub larvato suorum antesignanorum nomine Hildefonsus hoc libello insectatus fuit ; simul autem totam Jud:orum gentem, cujus notissima est in Maris virginitatem invidia, sub uno Jud:i nomine etiam delendam ac prosternendam suscepisse. Et vero unumquemque suo telo confodit : primo capite
5 LIBER DE VIRGINITATE PERPETUA 5. MARLE. 54 Jovinianum, ostendens Mariam que virgo, ut fateba- A sitajem, qux verbis synonymis mon abunJare depre-
tur, conceperat, virginitatem in partu non amisisse;
Helvidium, evincens post partum toto vitze tempore virginem permansisse; teriio denique el se- quentibus Judzum, qui integri:atem perpetuam in puerpera respuebat, innumeris Seriptur:e testimoniis atque omni argumentorum genere insequitur, priores interim hostes quos singillatim jam debellarat, novis 2 ad exterminium et deletionem vulneribus con-
ciens.
Dictus etiam a nonnullis hic liber Synonymorum, stylum qno conscriptus est hoc nomine indicantibus. In eo vero carpitur a quibusdam, qui cuperent san- ctum doctorem ad severas rhetorices leges minutis- simasque bene dicendi regulas singula verba exegisse. Sed' optaremus nos ui in SS. Patrum scriptis expen- dendis humaniores sese et indulgentiores praeberent, presertim cum nec Hildefonso exemplum defuerit quod absque reprehensione imitaretur magni Isidori prxceptoris sui, qui ia libro de lamentatione animx peccatricis eo stylo usus est, ideoque Synonymam appellavit; deinde vero prxdicta scribendi ratio ad rem non ita importuna censeri debeat. Certe Hilde- fonsus quasi quodam animi zstu correptus et amore in Deiparam, et justa ira in blasphemos succensi,
rtunum fore putavit ad eos acrius urgendos , si infinita illa synonymorum copia super eadem senten- tia eos oneraret, et quasi obrueret, ut. ejus pondere f coesi ne mutire quidem adversus veritatem valerent.
Ment enim quam nescio vim conglobata verba at- que senteniie, 41:5 instar torrentis rapidisslmi ac precipitis omne repagulum superant, omnia diruunt, et qu:x*cunque offendunt secum involvunt.
Itaque animi inflammati devotio, ipsaque praesentis argumenti natura Hildefonsum ad eam scribendi ra- tionem adduxerunt, qua in aliis opusculis certe usus non est. Temere ergo asseritur eam fuisse ipsi pro- priam quodammodo et peculiarem, falsique sunt in
henderunt optscula , continuo Hildefonso abjudicare non dubitarunt.
Ternas hujus operis Editiones. hactenus vidimus : unam a Michaele Carranza Carmelita Valentia: Hede- tanorum factam anno 1556 nec multo post bis extra Hispaniam recusam ; alteram a Francisco Feu-arden- tio ordinis Minorum, theologo Parisiensi, adotnatam, Parisiis anno 1576, auctiorem equidem et emenda- tiorem priore ex collatione veteris ms.; tertiam de- nique ab Editoribus Bibliothec:e SS. Patrum ex ipsa Feu-ardentii expressam. Quibus omnibus nos. quar- tam correciiorein daturos haud dubie promittimus. Cui rei nobis ausilio fuere tres Codices mss., ad quos Feu-ardentii Editionem exegimus. Ex quibus sanio- res lectiones communi przsertim Codicum suffragio conürinatas in contextum imm'simus, rejectis vul- gatis: reliquas variantes ad imam oram adnota- vimus. :
Codices vero quibus usi sumus hi sunt. Primus omniumque vetustior c:rnobii Toletani FF. Calcea- torum ordinis sanctissim:e Trinitatis, in cujus tabu- lario asservatur, anno 1067 conscriptus a Salomone archipresbytero sanctz:» Ecclesi: Toletan» sub Pa- Schali ejusdem archiepiscopo, cujus przxsulis cum mentionem faceret P. Florez tom. V Hispanie sacre, hujus Codicis post Nicolaum Anton. noti:iam exhi- buit. Alter est ex bibliotheca sanctx Ecclesi Tole- tanx sxculo xi, aut xiu, quantum ex charactere con- jicimus, exaratus. Tertius denique ex ipsamet Biblio- theca, sed ex Gallia asportawus, ubi jussu cardinalis Amelil, seculo Xiv, ex vetustissimo Codice calci exscriptus fuit et quidem accuratissime ; nam-
ue c:eteros et membrana, et charactere, et emenda- tiori scriptura, longe superat. Continet autem, przeter hunc de Virginitate Deiparze librum, czetera quie Feu- ardentii Editio jam citata complectitur, nempe libel- lum de parturitione beatzw Virginis, et sermones none
eo viri alias doctissimi, qui propter solam styli diver- G nullos. Sed de his suo loco.
5. HILDEFONSI
EPISCOPI TOLETANI
DE VIRGINITATE: PERPETUA SANCTE MARIÉ
ADVERSUS TRES INFIDELES LIBEn. UNICUS.
INCIPIT ORATIO ET CONFESSIO S. HILDEFONSI.
Deus lumen verum, qui illuminas omnem hominem veaieatem in hunc mundum. Deus qui das sapientiam
ἃ Justificas sing opere peccatorem. Sic habet Pa- risiensis Editio Feu-ardentii, qui ex suo Codice sup- plevit sicut alia satis multa, illa verba sine opere, qu:e in vulgata Editione desiderabantur Et nos post- quam maturius bunc locum perpendimus, similiter edere constituinus; non dubitantes quin si Codici- bus mss. habenda est &des, ita scripserit sanctus doctor Hildefonsus; omnes enim quos quidein vide- rimus, ea de re nos adinonent. Siquidein in Codice conventus Tolet. Sanctissimze Trinitatis seculi xi, cum e media membrana tota hic periodus erasa fuisset àb imperito aliquo lectore, qui doctrinam ἃ
D parvulis, insipientesque convocas, ut ambulent per
viam prudentiz. Deus qui ex immundo mundum fa- cis, et tollens peccata ἃ justificas sine opere pecca- torem, da mihi lumen, per quod te videam; da mihi sapientiam, ut te intelligam ; da iniquitatibus meis
flde catholica alienam in ea sibi animadvertere visus est; tamen ad membran: illius oram legitur si non eadem manu, certe charactere Gothico persi- mili scripta, qui proxima iHius szculi tempora red- olet. In alio item Codice sanct: Ecclesi:ws Toletan:e recentiori prima hujus tractatus. membrana abscisa est, quod credimus consulto et data opera factum fuisse, maxime cum reliquus integer sit, οἱ ex omni parte sanus. Deinde in Aimneliano, qui, ut supra mo- nuimus, jussu cardinalis Amelii ex vetustissimo Co- dice summa diligentia exaratus fuit, clare et aperte leguntur illa verba, sine opere. Tandem in Editione
55
S. IHLDEFONSI EPISCOPI TOLETAN o5
veniam, ut consequar misericordiam tuam. Nam- A tiquitatis auctoribus, o Moyses, antiquiora loquens ;
que ideo, Domine, vincor amore, impellor dulcedi- ne, trahor dilectione, ut veluti sub prelo dulcedinis effundam vinum sacre confessionis. Et quia non est substantia bonorum operum, sit fructus bonarum confessionum. Quia enim vincula et pressure pec- caminum, pondus et pericula, exitium et damna ur- gent animam iniquitati deditam, et quia non est aliud nomen.sub coelo datum in quo possim salvus fieri, nisi tuum, Christe Jesu Fili Dei vivi, ideo re- fugium confessionis qu:ero, remedium ex confessione deposco, subsidium de amore confessionis imploro, ut ego impius multa te diligam pietate, cumr tua pie- tas meam diluerit multam iniquitatem. Attendant ergo coli, et omnia qux in eis sunt; attendat terra,
cum prophetis, Isaias, potentiora vaticinans ; cum evangelistis, Matthxee, prima pronuntians ; cum apo- stolis, electe Petre, insignia pr:edicans, intra omnem Ecclesiam Dei felicium turba doctorum vera dicens, atque salutaria disserens, hzec me pro certo eredere, quz credenda intenditis przdicare ; hzc me piissime
, confiteri, quie ipsi veraciter confitemini; haec me et .ipsa nuntiere, qux» annuntianda docetis. Audite me
his posse quibus possum veram obedientiam dare,
, Quibus toto posse universam Ecclesiam Dei decerni- tis obedire. Unde quia credidi, propter hoc loguar;
quia audivi, non tacebo; quia diligo, annuntiabo; nihil per contentionem et inanem gloriam in omni mea propositione insinuans, nihil in contradictionem
et omnia qux habentur in ea; attendat mare, et B sanct: veritatis instituens, nihil quod subvertat, sed
omnia qux: moventur in eo; et audiant me pia con- fessione credentem esse te Christum Jesum Filium Dei vivi, qui in hunc mundum venisti, non ut judi- ces me, sed ut salves me, ut ege credens in nomine sancto tuo habeam vitam zternam. Sicque omnium creaturarum testimonio confessor inventus, confitear te in ccelis, quem cenfiteri non erubesco in terris. Et ipse me de peccatorum sordibus, omniumque ad- versitatum impulsionibus eruas; quem ἃ contra- diclionibus infldelium confessionis me: vindicat fides, vindicator assistas. Audite me itaque cum an-
quod aut inveniat, aut reseret veritatem inten- dens. * Quod si, quod abundans miseratio divin: pietatis avertat, indiscretum errabundifmque tra-
' ctantis intentio illic casuali, vel imperito scribentis
conatu deduxerit hebetantem, ubi aliter verum san:e scientix: lumen, verum docentiüm exemplum efful- serit, gratus obedio, devotus assentior, citus occur- ro. Nihil profanum in confessione habens, nihil alienum a pietate, qux Deus est, tenens, nibil quod unam et sacram fidem impugnet, in omni przecor- diorum abdito serens. nihil prorsus quod divinis
hujus operis, quam s:culo xvi Valenti: Edetanorum (, de perfecta justificatione exponatur, eo sensu locu-
curavit Fr. Michael Carranza, desiderantur quidem, sed locus verborum asterisco notatur, qui indicaret legentibus, et ipsum Carranzam in Mss. quibus in opere edendo usus est, eamdem lacunam reperisse.
acinus indignum! quod mirari quisque desinet, cum ad superiora sxcula converterit animum; forsau enim ab hominibus magis religiosis quam doctis commissum est, ne ansam inde quis male feriatus arriperet ad errorem confingendum, in malum seu- sum illa verba detorquens, quasi homines per solám tidem sine ulla alia dispositione, aut bono opere justificari posse dixisset Hildefonsus, qui postea unus ex Calviniane hzreseos articulis fuit. Sed quando id Carranzx temporibus aliisque daretur, nos certe nunc non videmus quare dissimulare opor- teat, et non potius veritati aperte litare, maxime cum Hildefonsi verba in catholico et sano sensu pro- nuntiari posse, et accipi debere, nemo existat in
theologico studio versatus qui non vel prima fronte p
videat.
Enimvero peccatoris justificatio, sive ejus initia contemplemur, cum Deus per gratias suas actuales cor hominis emollire ac przparare incipit, sive ipsam dum per gratix sanctificantis infusionem perficitur, spectemus , semper est omnino gratiosa, adeoque non ex hominis operibus ; alioquin, ut ait Aposto- Ius (Rom. x) gratia jam non est gratia. Hoc igitur sensu llildefonsi sententiam interpretari debemus. Et vero si de initio justificationis accipiatur, illud sine opere omne opus hominis sive naturale, sive su- . pernaturale, excludit, quod adversus Pelagium dictum
fuerit, qui liberi arbitrii viribus naturalibus tantum .
tribüebat, ut assereret possc hominem propriis natu- ralibus meritis primam gratiam promereri. Si tamen
tum fuisse dicemus, quo Apostolus (Rom. i1) : Justi- ficati gratis per gratiam ipsius. Et (Tit. 1) : Nen ea operibus justitie, quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit. Niden' ut secundum Apostolum justificamur gratis, et non ez operibus ? Quid ergo? Nullumne opus nostrum, nulla fides, nul- lus spei actus, nulla delictorum paenitentia ac de- testatio nostram justificationem praecedere debebit? Minime. Quid ergo est, quod gratis, quod sine operi- bus ad justitiam pervenire dicimur? Audi concilium Tridentinum, sess. 6, cap. 8: « Gratis justiticari a Deo dicimur, quia nihil eorum quz justificationem prxcedunt, sive fides, sive opera, ipsam justificationis gratiam promeretur. » Eodem sensu interpretatus antea fuerat illa verba Pauli divus Thomas in expo- sitione illius Epistolza.. « Primo ostendit, scribit Doctor Angelicus, quod hujusmodi justificatio est sine lege, id est, quod non est ex operibus legis. Cum dicit justificari gratis, id est sine merito prz:ceden- tium operum. » Isai: Lit : Gratis venundatt estis, et sine argento redimemini. In. eumdem sensum intelli- genda sunt illa verba psalmi Lv (Vers. 8) : Pro ni-
ilo salvos facies illos; id est, non proprio merito, sed Dei clementia, ut exponit sanctus Hieronymus (Dialog. 2 contra Pelagianos, versus finem). Mittimus innumera alia sanctorum Patrum testimonia, pr:- sertim divi Augustini in hanc sententiam ; nec enim dissertationem scribere meditamur, sed tantum alio- rum exemplis Hildefonsum nostrum ab invidia vin- dicare, quam apud imperitos rudesque hic loquendi modus creare illi potuit. Quibus omnibus lectores intelligent non levibus mumentis adductos hanc nos lectionem retinuisse, quam nefas putavimus rejicere centra omnium Codicum mss. fidem.
VAMANTES LECTIONES.
! Yeram hujus periodi lectionem ex nostris Cod. mss. Trin. et Amelian. restituimus. Sic enim in vulgata Feu-ard. legebatur : Quod si..... indiscretum errantemque, dum tractantis intentio. illuc casu. adi-
uo, vel imperitus scribentis conatus me deduzxerit ebetantem, ubi aliter..... vere docentium exemplis effulserit, etc.
,
51 LIDER DE VIRGCINITATE PERPETUA S. MARLE. 58 rebus obviet, niliil quod sanctis sacramentis obsistat, À vius existens, solis contradicentibus veritati amore
nihil quad sacris mysteriis adversetur. Non ergo me prelatus contemnat, non. mihi zqualis deroget, non mihi subditus insultet, non me quis de domo laces- set, non me de foro detractet, non religiosus susur- ret, non. popularis immurmuret, non adolescentem s»nex abnuat, non coevum juvenis aspernetur, non minorem natu ztas sera derideat, non doctus expro- bret, non ignarus abjiciat, non potentior repellat, non humilior avertat, non discipulus molestet, non famulus convexet, non ztas calumnietur, non sexus causetur. Manet enim veritas in zternum. Vivit quod verum est. Non desinit quod a vero procedit. Falso non.decidit verum. Fallaciis non vincitur ve- ritas. Falsis non commultàntur 415 vera sunt. Et si fallaciarum umbris obtegatur veritas, revelabit quz vera sunt abdita veritas. Quod enim falsum est non stabit, quod verum est non deficiet, quod extra veri- tatem est cassum erit, quod a veritate procul est inanescet, quia veritas Deus est, et qu: Dei sunt
vera suni, et qu:e ex Deo sunt sola veritate sub-
sistunt. Inde qui Dominum annuntiat, veritatem enarrat. Qui de Deo vera dicit, veritatis cognitionem pandit. Qui ea qux» vera sunt asserit, veritatis jura defendit. Qui veritatem amplectitur, Dominum dili- git. Qui veritatem facit, Dei voluntatem adimplet. Deus certe occulta novit, Deus absconsa cognoscit, Deus abdita penetrat, Deus perscrutatur occulta.
Proinde novit qui depravat verum, scit qui immutat.
veritatem, intelligit qui veritatem minuit, in aperto sapit qui veritatem exstinguit. Veniet prorsus, ve- niet, nec longe est. Veniet de proximo, veniet e vi- cino. Sed cum exarserit in brevi, cum venerit in majestate, cum fuerit in circuitu ejus tempestas va- lida, cum ante eum pr:cesserit ignis, tunc beati omnes qui illum veraciter diligunt, beati qui de illo vera dicunt, beati qui veritatem non spernunt, beati qui faciunt in veritate justitiam, beati qui custodiunt io veritate judicium, et beati omnes qui confidunt in eum. Judex enim veniet, districtus occurret, me- tuendus aderit, terribilis apparebit. Omnia ergo prospectant, omnia intendant, omnia considerent,
nie ex toto corde, ex tota anima, ex Lota virtute, ex
totis praecordiis, ex totis visceribus, ex eo quod
veritatis adversans. Hiec ago, ut cum vita ista (qu: tentatio est super terram) fatigaverit :egrum, veritas illa αυς Deus est, tegat salvandum, et in szecula 8.5- culorum possideat viviturum. Amen.
CAPUT PRIMUM.
Synonymorum torrente contra Jovimanum ostendit beatissimam | Dei matrem. in. conceptu. et. partu virginem permansisse Dei dono, atque gratia sin- gulari.
O Domina mea, ' dominatrix mea, dominans mihi, mater Domini mci, ancilla Filii tui, genitrix factoris mundi, te rogo, te oro, te quxso, habeam spiritum Domini tui, habeam spiritum Filii tui, habeam spiri- tum Redemptoris mei, ut de te vera et digna sapiam, de te * vera et digna loquar, de te vera et di- gna ὃ qux:cunque dicenda sunt dicam. Tu * enim 64 electa a Deo, assumpta a Deo, advocata a Deo, proxima Deo, adh:erens Deo, conjuncta Deo ; visitata ab angelo (Luc. 1), salutata ab angelo, benedicta ab angelo, beatificata ab angelo, turbata in sermone, attonita in cogitatione, stupefacta in salutatione, ad- mirata in dictorum * ennuntiatione. [nvenisse te apud Deum gratiam audis, *et ne timeas juberis, fiducia roboraris, cognitione miraculorum instrueris, ad novitatem inaudite glorix proveheris. De pro- le* ab angelo pudicitia admonetur, de nomine prolis virginitas certificatur, * et post fetum integra et pu- dica manes. Nasciturum ex te sanctum, * Dei Filium vocitandum tibi ab angelo evangelizatur, et qus sit nascentis regis polentia, mirabiliter intimatur. Quo- modu fiet quxris, de origine interrogas, '* de ratione perscrutaris , de experientia requiris, de ordine Sciscitaris. Audi inauditum oraculum , considera inusitatum opus, animadverte incognitum arcanum, attende invisum factum. Spiritus sanctus superve- niet in te, et Altissimi virtus obumbrabit tibi (Luc. 1). Tota invisibiliter Trinitas conceptionem operabitur in te. Sola persona Filii Dei !! in corpore nascitura carnem assumet de te. Ideoque quod con- cipietur !* in te, quod nascetur ex te, quod prodiet ex te, quod generabitur ex te, quod parturietur ex to sanctum, vocabitur Filius Dei. Erit 15. enim hic ma- gnus, erit hic Deus virtutum ,' hic rex omnium
sapio, ex eo quod enarro, ex eo quod intelligo, non 1) szeculorum , hic factor omuium rerum. Ecce beata
aliud quam veritatem inquirere, non aliud quam ve- ri:atem diligere, non plus aliud quam divinam veri- tatein. inquirere, non aliud quan. Deum et quz Dei sunt vendicare; solis adversariis Dei resistens, solis profanatoribus et profanationibus cunctis ob-
tu inter mulieres, integra inter puerperas, do- mina inter ancillas, regina inter sorores. Ecce enim ex hoc beatam te dicent omnes !* gene- rationes, beatam 1e noverunt !* omnes celestes virtutes, beatam praedicant omnes vates, beatam
VARIANTES LECTIONES.
! Vulgata Feu-ardentii , aique dominatriz.
* Jta omnes Cod. mss. nostri; Feu. vera et digna habet hic et immediate. -
3 Codex SS. Trinitatis habet quecumque sunt di- ligam. E
* Enim est deest in Tr. 2l
δ ]ta omnes Cod. nost. Feu., annuntiattone. ——
* Fi deest in Tr. et ÀAmn. S.l
τ Neuter horum habet ab angelo. o
* Qie sequuntur verba. usque ad finem periodi
&
desiderantur similiter in utroque Cod. * Uterque Codex : Dei Filius vocitandus dicitur, et quae sit nascentis potentia, etc. !* Tr., de ratione originis. A '! Feu., in corpore tuo, quod non habet Tr. nec m. '! Jn te omn. nost. Feu., ex te 13 Tr. et Àm. non habent enim. !* Tr. , geutes. (δ Te et omncs non habent nostri Cod.
59 S. HILDEFONSI EP.SCOPI TOLETANI 60 celebrant omnes nationes. Beata tu fidei mes, A do.'! Hebetescat oro, hebetescat cor talia meditans,
beata tu anims mes, beata dilectioni ὁ mes, beata preconiis et przedicationibus meis. Przedicem te donec przedicanda es, diligam te donec diligenda es, laudem te. donec laudabilis es, serviam tibi donec serviendum est glori: tux. * Tu accipiens solum Deum, postrema Filio Deo. Tu generans simul Deum et bominem prima homine Filio. Cui ia suscipiendo tantum hospes Deus, cui in coneipiendo incola homo simul et Deus. In przterito munda Deo, in przsenti plena homine et Deo, in futuro generans hominem et Deum; *et fetu et virginitate leta, et prole et pu- dore gavisa, et filio et sponso fidelis. Ita servans filio fidem, ut ne ipse quidem carnis sux noverit genito- rem. Ita servans sponso fidem, ut ipse te sine viro
obmutescat os talia proloquens, adhzereat lingua talia promens, non aspiret sermo talia narrans. Ecce enim virgo ex Deo, virgo ex homine, virgo attestante an- gelo (Matth. 1), virgo judice sponso, virgo ante spon- sum, virgo cum sponso; induhitata virgo, etiam dubitante sponso. Virgo ante filii adventum, virgo post filii generationem, virgo cum fllii nativitate, virgo post filium natum. Verbo fecunda, verbo re- pleta, verbo uberrima, verbo partu digna, humana quidem nativitate, humana lege, humano usu, hu- mana conditione, humana veritate, illesa, incor- rupta, inviolata, intemerata, integerrima vere. Di- vino autem munere, divino favore, divina collatione, divina adinventione, divino dono, divino concessu;
noverit genitricem. Tanto gloriabunda in filio, quanto B novo opere, nova efficacia, nova operatione, novo
virorum omnium nescia tactu ; * instructa quid nos- ses, edocta quid crederes, certificata quid sperares, roborata quid sine amissione teneres.
5 Auditu percipe, Joviniane, corde sapito fatue, przcordiis cognosce stulte, sensu disce caduce. Nolo pudorem nostre Virginis corruptum partu causeris ; nolo integritatem generatione * discerpas; nolo virgi- nitatem " exitu nascentis scindas. Nolo virginem geni- tricis officio prives; nolo genitrici virginalis glorix plenitudinem tollas. Si horum unum confundis , in toto confusus es. Si hsc concordantia nescis, a * eoncordia veritatis ipse privatus es. Si h»c diseordantia causaris, semper discors justitixw inve- niris. Si Virgini nostr» aut generationem, aut inte-
effectu, novo !* patratu, cum conceptu virgo, per conceptum virgo, in conceptu virgo, post conceptum virgo; ** per partum virgo, cum partu virgo, post partum virgo. Virgo cum nascituro, virgo cum nascente, virgo post filium natum. Conjux dicta et virgo, conjux assumpta et virgo, conjux credita et virgo, cum conjuge simul et prole perennis virgo. Ignota semper !* conjugio, ignota amplexu, ignota tactu, ignota maritali collegio. Et tunc certe, tunc non dubie, tunc vere, tunc veraciter sancta virgo, beata virgo, gloriosa virgo, honesta virgo. Sed post generationem incarnati Verbi, post nativitatem Dei hominis facti, post generationem in Deo hominis as- sumpti, post nativitatem !* Deo hominis uniti sanctior
gritatem adimis, grandi dedecore Deo injuriam fa- C et sanctissima virgo, beatior et beatissima virgo, glo-
cis. Negas enim valuisse incorruptam servare, quem fateris absque corruptione adire virginem potuisse. Negas Deum quod vellet facere quivisse, quem * con- tendis genitricem integram invenisse, corruptioni deditam reliquisse. Ut ergo asseris, Omnipotentis divinitas non profuit virginitati, sed obfuit ; quia dum virgineum decus nascendo violavit, summam virgini- tatem !* destruxit ; ac per hoc ipsum astruis Virginem deturpasse nascendo, quam decoraverat ipse crean-
riosior et gloriosissima virgo, nobilior et nobilissima virgo, honéstior et honestissima virgo, augustior et augustissima virgo. Sed ne solus tux» vesaniz vepri- bus bzreas, ne solus spinis tue dementix szpiaris, ne solus tu:e vecordisz sentibus coarcteris, ne solus intelligentix tuzx aculeis infigaris, ne solus defensionis tux acumine perimaris,'* connectam parem, conjun- gam parilem, sociabo similem, innodabo coxqualem, copulabo talem.
VARIANTES LECTIONES.
! Hoc mec ter repetitum restituimus ex omní-
honore parentis. Nos Cod. omn. nostrorum testimo-
bus Cod. nostris loco nostre, quod Feu-ar. ex suo D nium secuti sumus.
edidit.
* [ta nostri Cod. ms. exhibent hunc locum, quem multo aliter habet Editio Feu-ar. : Tu enim conci- piens. solum Deum, postremum | sponsa facta es Filii Dei. Tu generans simul Deum οἱ hominem, genitrix facta es Filii Dei. Quem suscipiendo tantum tibi hospes est Deus; quem concipiendo ex te, incola et homo simul factus est Deus. Post quae. immediate prosequitur : Credula promissionibus angeli, ideo dono fecundata es Spiritus sancti. Genuisti filium impera- toris, quem adorant angeli Deum in colis. Sine con- sortio virili Dei Filium edidjsti, et post fetum illibata mansisti. Nos vero h:ec omnia omisimus omn. nost. Cod. suffragio nixi, in quibus desiderantur; nec du- bitamus quin $i attente legantur, et cum cxeteris conferantur, quivis animadvertat a stylo Hildefonsi distare, atque aliene manus esse additamentum.
8 Quz? sequuntur sic edidit Feu-ard. : Ex fetu et virqinilate lata manens, ex prole et pudore gavisa es
* Demum instructa, ita Feu-ard.
* Hzc nost. Cod. lectio melior quam Feu-ard. : Áudi tu, percipe tu. Et tw exclusimus auctori- tate Tr.
* Jta. Àm. et Tr. Feu-ard. , decerpas.
Per exitum, Feu-ard.
* Concordia sine przepositione habet Tr.
* |ta omn. Cod., et habebat antiquior Editio ; Feu- ard. emendavit, ex suo Cod. ; concedis.
!? Omn. nostri, detrazit.
!1]ta omnes nost. Non multo aliter Feu-ard. : Obmutescat | 0s..... hebetescat. cor ; adhaereat. [zuci- bus, etc.
1 [ta Feu-ard. Nostri Cod. et antiqua Editio , partu.
!! [ta nostri Cod. In partu, Feu-ard.
!* Aliqui, conjuge.
!5 Jn [)eo, Àm
16 Am., conferam.
et LIBER DE YIRGINITATE PERPETUA S. MARLE. 03 CAPUT |l. Α rupta et incommutabili veritate vestivit. Deflnito
Virginitatem in Dci matre confirmat adversus Helvidium.
Audi ergo. et.tu, Helvidi, ad me attende impudo- rate, me ausculta impudice, me intuere inhoneste, me conspice inverecunde. Quid ! impudicus com- moveris? quid inverccundus assistis? quid inhone- stus accedis? quid sine reverentia occurris? quid sine pudore vexaris? Quare Virg:nis nostre princi- pia corruptionis fine coarcias ? quam ob rem initia pudoris exitu * auctx procreationis jnfamas? cur integritatem divinitate ὃ sacratam humana * eon- ventione deturpas? * Nolo hujus majestatis vim irrumpas, ne possessionem Dei convexare * ausu temerario pertentes, ne mansionem divinitatis " no-
tempore, hunc qui venerat egredi sentit, et pla- cido egressionis l»ta processu, aliter procedentem inspicit, quam accedentem scivit. Suz carnis ve- ritate bunc videt essc vestitum, et in se sui nitoris ac pudoris integritatem minuisse non sentit; sed potius crevisse !* cognoscit. In hac regione solitudo Deo tantum et domui, in hac mansione singularitas hospitio tantum et hospiti. Hic locus cum uno tan- tum !* adventante cohzret. Hic uterus unius tantum agnitione congaudet, nec alterius viri quam nascen- tis unius membra cognoscit.
Cum ergo hzc Spiritus Dei per prophetas predi- , xerit, per doctores firmaverit, per veritatis ** aucto- res defenderit, per szeculorum sternitatem consoli-
ceas prxsumptione contemptionis, ne domum Do- D daverit, quid tu, novi erroris astructor, quid *' fa-
mini injuriis corruptionis confodias, ne portam do- mus Dei, ejus * exitu clausam, ἃ quocunque posse adiri contendas. Virtutum Deus est dominus posses- sionis hujus. Celorum rex est possessor juris ie- Uus. Omnipotens est artifex cxdiflcii hujus. Solus egressor * et custos est port egressionis hujus. Nemo cum illo ingressus est, nemo '* egressus; in adeundo eam nemo socius, in egrediendo nemo so- dalis. Qualiter introierit, nemo novit; qualiter :! cXierit, egressio sola cognoscit. Absque veste Deus,
ut ita dicam, ingreditur, qui, ut certe dicam, carne .
vestitus egreditur, Ad domum sui operis venit, car- nis tantummodo vestem tulit. Idem qui venerat re- diit, sed aliter quam incesserat !*, ipse inde proces- sit. Hanc domum ingrediens non pudoris spolia tulit, scd egrediens integritate "5 ditavit. A Domino qui- dem erat '* mundata, sedadventu Domini nondum plena. Nuntiante angelo, fundatoris sui cognovit adventum, et !!novz congressionis admiratur acces- sum ; habitatorent inesse sibi cognoscit, et qualiter in abditis agat, plene non penetrat. Verumtamen animi virtutes parat in oflicia servitutis, defert Do- mino '* debita jura conditionis. Quod ille cclo prze- sidens jusserat, hzc in se recepto ministrat, !' ap- probans se Conditori suo mundam carnem simulque animam pr:parasse, 40. οἱ spiritualia obsequia carnali filio detulit, et Dominum sux carnis incor-
tuissimus infamator, quid copiose nugis infamas? Quid insanis ** massa proloqui audes, mussitare contendis, susurrare proponis, garrire pr::sumis, ut virginalis uteri illa habitatio Dei, ut Regis virtutum 3? illa nitore pudoris aula clarissima, ut mansio illa Imperatoris coelestium carnis pudicz, ut locus glo- riosus illius Dei, quem non capit diversitas universa locorum, post generationem Dei, post incarnationem Verbi, post nativitatem Domin, post ortum Salva- toris, de carneo viro periture carnis soboles germinaret ; de loco vitali ex mortalitatis semi- ne moritura membra produceret; de conclusio- nis horto, qui solum virginitatis insolits florem produxit, spinarum* ** maritalium vepres afferret. De fonte nascentis virginali egressione signato cenum maritale decurreret ? Opto, opto, 3" ut sepulerum oris illius dolor cruciet; illius dentes sera concludat ; foveam oris ejus immobilitas lin- gu: ** compleat ; concava palati aer subductus eva- cuet; extrema labiorum aeris crassedo conglutinet ; ne talium verborum fetor erumpat, ne prosecutionis hujus odor aspiret, ne anhelitus loquele susurret, ne vel exilis sonus tinniat, ne verberatus aer vel*' in- fandissima verba conformet. Ecce euim insolito modo, insolito usu, insofito ordine, insolito jure, in una persona, in uno corpore, in una conditione, in una :etate, glternat honor matris et virginis, alter-
VARIANTES LECTIONES,
! [ta Am. Reliqui, impudicitia.
* Alii, acte.
* Trin. , sacram.
* Omnes nostri sic. Feu-ard. , connectatione.
* Tolet. : Nolo jus majestatis irrumpas.
* Sic Amel. Feu-ard. , ausu pertentes.
* 12 omn. nost. Feu-ard. , audeas praesumptione contemnere.
* Ejus in exitu Feu-ard. Nost. omn. sine ín.
* Deest et in Amel.
19 Omn. nost. , regressus.
!! Egressus fuit, Am.
?** [pse procedit, nostri.
?? [ta omn. nost. Feu-ard., dotawt; antiquior Edi- tio, irtegritatem ditavit.
τ Oinnes. nostri cum veteri Editione. Feu-ard. , fundata.
'5 [ta nost. omn. Feu-ard., notum ; antiq. Edit. , ποτα congregationis.
!Jta Am. , cui consonat vel. Editio. Reliqui cum Feu-ard., debita.
11 Ompn. Feu-ard., approbat se.
!5 Cognoscit deest in Àm. et Tol.
19. (mn. nost. Feu-ard. , adnectante.
39 Tolet., assertores.
'" Am., infamatissimus. Nos vero totum hunc lo- cum ex omnium Codicum collatione ( qui non satis inter se conveniunt) ita emendandum putamus. Quid [atuissimus infamator gloriose virginis, quid copiose nugis infamas ? Quid infamie massa prolo- qui audes? etc.
3? Tolet. scribit massa, cxteri massam.
32 Trin. et Tol. alii, illo
?* Am. , mortalium
*5 Am. et Tol. habent : Ut sepulcrum oris illius dcn- tium sera concludat.
36 Uterque, percompleat.
*' Omn. nost. Feu-ard., in(antilia.
65 S. IHILDEFONSI EPISCOPI TOLETANI 04
nat pudor virginis et matris; alternat in generante Δ mcam et mundi, fecisti sine loquendi ratiocinatione
virginitas, alternat in virgine generandi facultas ; et neutrum cedit ulli, et utrumque in alterutrum deri- vatur ; et neutrum impediur ab invicem, et ambo ἢ properant sibi. Utrumque servatur in proprio, utrum- que transit in alterum, quia ambo unum, quia duo idem, quia diversa idipsum, quia indistinctum acci- dens, quia indiscretum concurrens, quia indifferens superventum *. Non matrem virginitatis deserit de- cus, nou virgmem maternus impedit partus ; et virgi- nem nobilitat fietus, et matrem habet pudor virgi- neus. Sicque matris et virginis nornina nullis disso- ciata sunt casibus, nullis impedita difficultatibus, nullis 125a proventibus, nullis dubia rebus. Indiscreta utraque, inseparabhilia utraque, indissecabile totum, indivisibile totum. ὃ Accidit aliquando ut esset mater, qui virgo erat. Advenit ut generaret , quz nusquam corrupta usu generis * maneret. Adfuit ut parturiret, lege parturitionis ignorata. Occurrit ut existeret in filio integra, qu:e in conjuge non * exstiterat, dimi- nuta. Sed illud est inzstimabile, illud incomprehen- sibile, illud inenarrabile, illud admirabile, illud in- auditum, illud invisum, * illud incognitum, illud in- usitatum, ui "virginitas conceptu clarescat, ut partum virginitas comitetur, ut generatio assignet virginem, ut virginitas probet matrem, matrem quo- que ut virginitas glorificet, virginem ut gravitas matris * honoret, ut decus maternum virginitas as- sequatur, ut decus virgineum matris fecunditate servetur. Ita maternam virgo accipit veritatem. lta virginis gloria transit in genitricem. lta no- men genitricis * accedit in virginem, ita pudor virginis manet in matre. Sic ergo accidit, sic * evenit, εἷς adfuit, sic occurrit, ut si matrem quzram, virgo est; si virginem qux»ram, mater est; si prolem quxzram, virginis est; si pudorem quxram, matris omnino est. O virtutum omnium Deus! o creatura- rum omnium Deus ! o factor omnium Deus! o mira- bilium auctor omnium Deus! qui cunctis miraculis tuis, universis iusignibus tuis, totis mirabilibus tuis, omnibus !* magnalibus tuis, hoc factum, hoc opus, hoc gestum, hoc actum, miserationis thesauros ape- riens, pietatis arcana demonstrans, indulgentile divi- tias reserans, clementiz rivos emittens in salutem meam et mundi, in redemptionem meam et mundi, in justificationem meam δὲ mundi, in liberationem
mirabile, egisti sine rei exemplo singulare, formasti sine comparationis similitudine potentiale, complesti sine consimili zequiparatione vitale, finxisti sine in- telligendi consideratione inzstimabile, sine oblivione perenne, sine defectu stabile, sine interruptione juge, sine fine laudabile. Per quod error amotus est, per quod languor ablatus est, per quod peccatum de- letum est, per quod mors vere destructa est, per quod salus collata, per quod vita concessa, per quod ccelum patefactum, per quod regnum celorum pro- missum est, per quod eundi invenimus viam, per quod assequimur perveniendi veritatem, per quod adipiscimur requiescendi vitam, per quod '! habebi- mus perennem tu: dulcedinis visioncm. Αἱ nunc jam,
B '* modo jam, in presenti, in hoc loco, in hoc situ, in
hoc momento, et in hoc tempore, et in omnia !* sem-
per 5260 szculorum.
CAPUT ΠΙ.
Sanctam Mariam ex natione et stirpe Judeorum esse, ez fide autem et honore, laude et amore, Christia- norum. Tandem aliquot prophetarum oraculis pro- bat virginitatem summam oportere cum maternitatis g'oria copulari.
Quid dicis, ** Jud:e? quid proponis? quid astruis ? quid objicis? quid !* objectas? Eece virgo nostra ex stirpe tua est, !* ex genere tuo est, ex radice tua est, ex gente tua est, ex populo tuo est, ex plebe tua est,
ex natione tua est, ex origine tua est. Verumtamen
ex fide nostra est, ex credulitate nostra est, ex as- sensu nostra est, ex reverentia nostra est, ex honori- ficentia nostra est, ex laude nostra est, ex glorifica- tione nostra est, ex dilectione nostra est, ex amore nostra est, ex proedicatione nostra est, ex przconio nostra est, ex defensione nostra est, ex vindicatione
nostra est. Quod enim tibi Spiritus sanctus de illa
per prophetas !" dixit, per oracula intimavit, per figu- ras innotuit, per praecedentia promisit, per subse- quentia complevit, te negante, te non credente, te abnuente, te respuente, te resultante, te blasphe- mante, ego novi, ego credidi, ego sapi», ego veneror, ego honoro, ego glorifico, ego amplector, ego amo, ego diligo, ego predico. Quia me gratia przvenit, fides implevit, misericordia subsecuta est, amor pro- vexit, et rei hujus gloria exaltavit. Te autem quem perfidia avertit, quem pravitas occupavit, quem cze- citas adiit, 15 quem error obtinuit, quem obstinatio
VARIANTES LECTIONES.
! Prosperant, Am.
* Hunc locum exhibemus, ut est in omn. nost. Cod.; aliter Feu-ard. : Non virginem maternus impedit par- (us, et virginem non violat fetus, et matrem nobilitat pudor virgtneus; et virginem nobilitut fetus, et matrem non violut pudor virgineus.
* Accessit, omnes nost.
* Manet, Tol. et Am.
* Δ Ain. et Tol. Barbare Feu-ard. et alii, existe- rat. * lllud incognitum supplevimus ex Am. et Tol., in c:etevis desideratur.
' Ornet, Tol. et antiq. Editio.
* Accedit in virginem, omn. nost. Prosequitur au- tem Tol. : Jta pudor virgines manet in matrem.
* [ta Trin. et Tol. Alii cum Feu-ard., venit.
!* (mn. nost. Feu-ard., magnaliis.
!! Omn. nost. cum veter. Edit. Feu-ard., habe- mus.
'* Modo jam non habet Feu-ard., sed in Cod. nost. nullo desiderantur.
33 Semper habetur in Am. et Tol., deest in aliis.
!'* 0 Judee scribit Feu-ard., non ita nostri.
15 Oblectaris, Am. et Tol.
16 Ex genere tua, etinfra, ex populo tua habet Fcu- ard. contra omn. nost. Cod. consensum.
" Omn. nost. Feu-ard., prediait.
5 [ia edimus ex. communi nost. Cod. suffragio. Feu-ard. edebat : Quis error... Qua: obstiuatio.
55 LIBER DE VIRCINITATE PERPETUA S. MARLE. 66 in.uravit, dicito, quare nom credis in genere tuo A Deus et homo est, Verbum et. caro est (Joan. 1), di-
puerperam virginem? Quare non credis sine viro virginem concepisse? Quare non credis proprium virginem gestare filium? Quare non credis ὁ sine viro virginem manere post partum? An illo mendacii ge- pere 3 illinitus, illo primzv:e perfidizte veneno crapu- latus, illo parentalis fallacixe argumento confisus, illo infi&e * persecutionis astu perversus, illo antiqu:e pertinacix munimento firmissimus, in sacris litteris adolescentulam, et non virginem parere posse causa- ris? Plane mentiris, * fallis et falleris, falso crimina- ris, falso impetis, falso proponis, falso contendis, falso arguis, falso defendis. Si enim, ut ais, juven- cula etnon virgo parere posset, quid significaret Dominus (1sai. v1)? * quid miraculi daret? quid admi- rabile demonstraret? quid inusitatum ostenderet, si juvencula pareret quod consuetudinis erat ; si puella pareret, quod :tatis erat *; si adolescens femina parturiret, quod teneritudinis erat; si non impar matrimonio pareret, quod naturz simul et temporis erat? Cujus interdum maxima cura * de sponsorum manet electione sollicita? cujus mens de futur: con- junctionis est exspectatione peranxia? Cujus vota sunt secundum * sodalium experientiam non incerta? Sed vere illud * esse signum, si virgo pareret, et integra esset. lllud 15 efficere novitatem, si virgo partariret !*, et pudore nitesceret. Illud haberi admi- ratione condignum, si virgo generaret et incorrupta consisteret. In illo ostendi miraculum, si in humana conceptione fieret, quod humana natura nesciret. In
vinitas et humanitas est, pax nobis, scandalum vobis est; sapientia nobis, stultitia gentibus est (1 Cor. 1). Inde merito humana referuntur ad Deum, et qu:xe Dci sunt referuntur ad hominem. Inde insolida hominis Dei "" participatione roborautur, et solida Dei hominis participatione infirmari dicuntur. Inde in imis summa perveniunt, inde in summis ima pertingunt, inde in- solida solidantur solidis, inde insolita solitis teimpe- rantur, inde insolita sublimantur insolitis. Qu» ot vera esse non ambigas, audi sancti Spiritus verba, audi prophetarum oracula, audi !*vaticinantium dicta, audi veritatis praeconia. Isaias : Parvulus, inquit, na- tus est nobis ; filius datus est nobis (Isai. ix). Parvu- lus idem est Christus, quia homo non sibi, sed nobis
B est natus; filius datus est nobis, quia utique Deus
Filius Dei se dedit incarnari pro nobis. Et ecce homo est, in eo quod parvulus natus est nobis ; Deus autem est ipse qui Filius Dei datus est nobis. ltem David : Minorasti eum pauloniinus a Deo (Psal. viii). Is quí minoratus dicitur a Deo, Deus certe :equalis est Deo. Quia in eo quod dicitur minoratus, homo est vere humilis natus. In Psalmis ita Pater !* de eo, quia Deus est : Ex utero, inquit, ante luciferum genui te (Psal. eix). Quia homo est, alibi dicitur : Quasi de vulva !* egredietur tibi ros adolescentis tuz. ltem alibi : Homo factus est in Sion, et ipse fundavit eam Eaxcel- sus (Psul. .xxxvi). In. hoc quod factus est, hurnilli- mus homo natus est. In eo quod fundavit eam, ex- celsus est Deus. Multa quidem et alia, copiosa vere,
illo dari signum, si *'nulli maritata viro, fleret pariens C sufficientia prorsus, abundantia certe, exuberantia
virgo. In illo rei stuporem fieri, si femina et virgina- libus simulet maternis inserviret officiis. In illo "3 facti admirationem '* perauctam iri, si uno mulier tempore ketaretur premiis simul et pudoris et prolis. Ut ergo noveris in signo concepisse hanc feminam, non in &$;u; ia admiratione, non in conventione fetosam existere; in novitate miraculi, non in vetustate pa- rere conjugali; in incorruptione virginea fecundari, non ia federe nuptiali; Dei mater est, sed propter incarnationem Verbi; Dei genitrix est, sed propter assumptionem hominis ; Dei administratrix est, sed 8 propter quod idem subditus erat parentibus suis ; Dei nutrix est, !! quia hujus nutricii reges et regine nutrices erunt (Isai. xuix). Quoniam iste fllius ejus,
plene poteris invenire de duabus naturis in Christi hujus unione connexis: si ** tamen in illo credes, si illi fidelis existas, si ei fldem veram exhibeas, δὶ illum in veritate confitearis, si illi veram confessioneris impendas. Qu: tamen ego ipse ex toto non prster- mittens, conjiciens innectam aliqua post paulisper. Cujus ergo tantze glorizx et dignitatis est Filius, ut sit in assumpto homine Deus? Audi quante gloriz οἱ nobilitatis est genitrix ejus. Hlc in Isaia virga exiet ex radice Jesse (/sai. x1), id est, de genere ejus ex- orta; 33 virga, quie florem hunc Christum spirituali tantum infusione sine hominis corruptionis acces- sione produxit. Item in Isaia hzc sola terra fide aperta, non corruptione, germinare potuit Salvato-
VARIANTES LECTIONES.
* Sine viro, desunt hac verba in Tol. et Trin.
? Inlitus., Tol.,
* Prosecutionis, Tol. et Trin. Im
* lta omn. nost. Feu-ard., fallax es.
5 Ediinus ex unanimi Cod. nost. testimonio. Aliter Feu-ard : Quod signum, sicut Pronisit, daret Domi- nus? ()wod miraculum faceret ἢ
* Feu-ard. addit : Quod mirabile fieret? Contra
omn. Cod. nost. qui deinde pro adolescens, scribunt coalescens.
'Feu-ard., de sponsi... Nost. omn. ut edimus.
* Dje sodalium experientia. Tul. et Am.
* Tol. et Am. Feu-ard., esset.
"? Ezxistere, ambo iidem; ceteri cum Feu-ard., efficeret ; nos. vero efficere legendum putamus, in modo infünito, sicut czetera verba 4025 sequuntur. :
dilatione.
!! Inserit hic loco Feu-ard. : Et integra esset. Illud e[ficeret novitatem, si virgo parturiret, etc.
1 Nullo, omn. nost.
12 Facto, ἀπ
!* [ta Tol. et Am. melius quam peractam, quod ha- bet Feu-ardentius. T 16 Propter ministerium humanitatis, quod , etc., rin.
!* ()uia qui hunc nutriunt -reges, et regine erunt, Trin. et Tol.
" Participio, Am.
!5 mn. nost. cum antiqua Vulgata. Feu-ard., tati cinationum.
!* De flio, Tr.
* Omn. nost. Feu-ard., egreditur.
3! Tantum., Tr.
*! Virgo, Tol. et Am.
61 S. IILDEFONSI EPISCOPI TOLETANI- 68 rem, rorantibus colis, et nubibus pluentibus Justum A Domini * in medio Jerusalem, quz est Visio pacis
(Isai. xv), id est, prophetis pronuntiantibus ejus adventum. H:ec in Ezechiele domus Dei est, cujus pudoris integerrima claustra, ! ad Orientem consistens porta semper est clausa (Ezech. xt1v). Qu:e neque ante natum, neque post natum hunc filium alteriusaccessum vel transitum novit. Quia ipse solus Dominus per eam nascendo transivit. Unde et semper est clausa, quia semper est virgo. H:xec virgo in psalmo thalamus Dei est, quia de utero ejus iste incarnatus Deus proces- sit velut sponsus, in ea relicto perennis virginitatis decore * mansuro (Psal. xvii). Item in Psalmis hzc terra est, de qua veritas oritur, quz veritas Christus eadem est, et que de colo prospexit justitia * ejus (Psal. υχχχιν). ltem in Psalmis : Hzc terra fru-
(Jerem. n1), id est, Ecclesia universalis, et non am- bulabunt ultra post pravitatem cordis sui. Juravit Dominus in veritate et judicio. Et ecce tali matre progenitum omnes gentes benedicunt, ipsumque col- laudant. Ecce iste Deus fortitudo nostra est. Ad hunc omnes gentes venimus ab exiremis terra, et cum Jeremia !'* dicimus : Vere mendacium possede- runt patres nostri (Jerem. xvi). Ecce in die novis- simo hic mons filius virginis hujus przeparatus est in vertice montium (7sai. 11), id est, elevatus est super Apostolos nostros, et super omnium "virtutum coale- stium majestates. Confluimus ad eum omnes populi, et properamus gentes multx. Asceudimus ad huuc Dominum, montem Domini, et ad domum Dei Jacob,
ctum suum dedit, id est, Christum nostrum genuit, B qu» est Écclesia Dei vivi. Docet nos de viis suis,
in quo et benedixit nobis, idem Dominus * Deus no-
sier, αἱ benedicat nobis Deus, et simus benedicti ἃ
Deo ter vocabulo repetito. * Quem ín Trinitate unum Deum omnis terrx metuant fines (Psal. 1xvi).
CAPUT IY.
Hortatur Judeum, ne virginis et matris smingat glo- riam, cujus ignominia redundat in prolem. Et quod Virginem adorant omnes celestes virtutes, εἰ con- fluunt ad eam omnes i, Judeorum fidiam obiter ostendit ab antiquis Patribus prophetatam.
Sit, rogo, jam, sit, rogo, Judzxe, gratissimum tibi tantz virginis decus in tua cognatione repertum. Sit amabile tante glorie Virginem in tuo genere inve-
Disee. Sit ketum in tua traduce tantz pudicitiz vi-
per- ivinitus
imus in semitis ejus, quia lex gratiz de Sion egressa est, et verbum Domini de Jerusalem. In quo jussum est sanctis apostolis nos omnes in ejus nomine bapti- tari, et sancto Spiritu adimpleri (Matth. xxviii).
De te autem propter cordis tui pessimi obstinatie- nem, propter impuram voluntatem, propter infidam - mentem, propter conscientiam malam , propter incre- dulitatem jugem, propter superbiam veram, propter obedientiam fallacem, propter promissa infidelia, propter fidem 15 inconstabilem, audi Dominum ia Deuteronomio proclamantem : 13 Eritis gentes ad ca- put, incredulus autem populus ad caudam (Deat.
xxvii). !? Cui incredulus nisi isti Deo, in humilitate
hominis ex hac Virgine nascitumo? ltem Jeremias :
sum insigne. Sit *jucundum in stirpe tantumdem C Pravaricatione prevaricaia est in me domus Juda, tua patefactum tale miraculum. Ecce impleta est ait Dominus. Negaverunt !* me, et dixerunt : Non es omnis terra per hanc Virginem gloria Dei. Cognove- — ipse (Jerem. v). Quod nunc usque, δυάδα, propter runt omnes ἃ parvo usque ad magnum per hanc Vir- huncChristum Dominum meum hujus Virginis filium,
ginem Deum vivum. Viderunt omnes per hanc Vir- ginem &alutare Dei. Rememorati sunt et conversi per hanc Virginem ad Dominum universi fines terrz (Psal. xcvn). Adorant in conspectu Filii ejus omnes patriz gentium : ipsius est filii regnum, et ipse Deus dominabitur gentium (Psal. xx1). Cantant omnes ipsi Domino Filio ejus redemptionis sux canticum novum, quia Ἶ nascendo de hac Virgine magnalia fecit. Notum fecit Dominus per hanc Virginem salutare suum, et ante conspectum nostrum revelavit hanc justitiam suam (Psal. xcvi). Invenerunt per banc Virginem Deum, * qui eum per observantiam legis invenire non potuerunt. Venit per hanc Virginem Deus, et congregatis gentibus et linguis, venimus et vidimus gloriam ejus, quasi gloriam unigeniti a Patre (Joan. 1). Congregatze sunt. omnes gentes i» nomine bujus
dicis non esse Christum. Exspectas alium, cum quo pereas, Antichristum. ltem ]saias : Tota die ex- pandi manus meas ad popolum hon credentem, e& contradicentem mihi (/sai. 1xv). Non credentem et contradicentem ; cui nisi isti Domino? qui quoniam de hac Virgine !* natus est, credere nolunt hunc esse Deui. Item Jeremias : Quemodo dicitis, Sapientes nos sumus, et lex Dei nobiscum est? Vere menda- cium operatus est stylus mendatz scribarum. Com- fusi sunt sapientes perterriti, e& capti sunt. Verbum enim Domini projecerunt, et sapientia nulla est in eis (Jerem. viii). Quod verbum ? Hocutique de hac Virgine carnem factum. Et quam sapientiam ? Hanc scilicet Dei Patris, qu: gentibus stultitia est. Item Isaias : Audite me, duro corde, et qui longe estis a justitia : prope feci justitiam meam, et non elongabitur, et salus mea pon
VARIANTES LECTIONES.
! Sunt ad Orientem habet Feu-ard. In nostris omn. deest sunt.
* kt mansuro, Edit. Feu-ard. Nos, ut babent om- nes Cod. nostri.
8 Deus pro ejus. Àm. et vetus Editio.
* [ta omn. nost. Feu-ard., id est Deus, Deus no- eter.
5 Quam Trinitatem, Trin. et Am.
* Jocundum, Tol. et Am.
' [n nascendo, Trin. et Am.
* Quem, Àm.
, In Jerusalem. Trin. et Am.
!* Feu-ard. veniamus edidit, οἱ dicamus; nos ex omn. nost. Cod. venimus.. dicimus, sequenti- bus. consonat n tnn . ascendimus.
0 12 Omn. nost. Feu-ard., erunt.
12 Sequimur omn. nost. Cod. Feu-ard. edebat : Cur ergo incredulus es nisi.... nascenti?
!* Me, omn. nost. Feo-ard., Dominum ; et sic legi- tur in Yulgata ad hunc Jeremiz locam.
! Sic omn. nostri : Feu-ard. παεοὶ dignatus est.
69 LIBkR DE VIRGINITATE PEHPETUA 5. MARLE. 16 morabitur (Isai. xii). Qu:ejustitia, et qu:salus, nisi A ut ipse te conflleatur coram Patre se». divinitatia.
hic ' utiquca quo justificati et salvati credentes sumus ? ltem Isaias : Educ foras populum cxcum, et oculos habentem; surdum, et aures sunt ei (sai. xui). Quid non videntem, οἱ quid non audientem, nisi hunc Dei Filium, ex homine incarnatum, et cuncta qui de eo multifarie sunt * predicta ? Item in Osee : γα, inquit, eis! quoniam recesserunt a me; vasta- bantur, quia przvaricati sunt in me; ὃ et ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacium (Ose. vi). Α quo recesserunt? Utique a me, quem humi- Jem videntes hominem esse, * contemnunt Deum. Et quod mendacium locuti sunt, * nisi quodet in Jere- mia dicente legimus : Non est ipse. Et quare non est ipse? Quia vidimus eum, et non erat aspectus; et desideravimus despectum et novissimum virorum, virum dolorum, et scientem ferre infirmitatem; et quasi absconditus vultus ejus et despectus, unde ncc reputavimus eum (sai. v1). Quibus verbis tua incre- dulitas significatur, cui visus est Christus non babere speciem, neque decorem, unde neque a te reputatus est esse Deus. Dixi celer, dixi currens, dixi * trans- iens, dixi permix, dixi velox, dixi citatus, qu: cito reperi, quz? de vicino attigi, qu:& de proxime inveni, que de conünio ituli. Nam si peritia pollens, si prudentia vigil, si acumine vivax, si inquisitione strenuus, si sollicitudine minus iners vellem, aut possem, dies mihi deficiet, momenta decrescent, ho- rz ' lassabunt, mane ruet, meridies * liquescet, veg- pere decidet; intempesta et gallicinia, * crepuscu-
Time majestatem ejus inter homines, ne te humani- tas ejus in tartara przeipitet coram angelis suis. Di- lige illum dum patiens est, ne odio habeat te, dum judicaverit te.
Arbitror me per virtutem Dei hostem ut potui con- fodisse, reliquisse cz:esum, abjecisse enervatum, exani- mem dimisisse. Undeet pallidus adest, exsanguis stpet- est, defessus angitur, fatigatus manet, concisus jacet, confossus rnit, elisus interiit : de vitali flatu nihil super- est, de spe vitze jam nihil est, de reditu vitz illi exspe- ciatio non est. Unum tantum **deest, quod halitus perfi- dix anhelat, quod exile murmur erroris aspirat , quoc tenui tabo de sacrilegii sepulcro animze naribus * fetor exhorret. Verum redeam,!* repedem, retro gra-
B diar, retro convertar, et non eam, donec deficiat;
non vadam, donec intereat; non pergam, donec * attritus sub pedibus meis evanescat, ne de cadavere perfidix quidam vermiculus supersit, ne de mortici- nio sacrilegii tinea quzecunque consurgat, ne de ta- bo profanationis quodcunque genus vermium oría- tur, quod in criminum antro d:emonum favoribus pastum, etsi non assurgat in belluam, evolet in vo- locrem, applaudatque sibi ποδί γα disputationis retia evasisse, qui funditus se ingemiscit vincere nequi- visse; gutturque a capulo dissert» ratiocinationis abducat,!* et per aereas potestates levitate Yagabum- da ferendus sese fraude suspendat, ac scilicet sub pavore vel fuga illi arrideat, cui sub spe !* victoria non concordat. AÁuditum ergo antequam loquelara,
lumque, noctiumque abundanti: non suppeteht, non C exanimate hostis, appone; auriculam antequam lin-
* cohzerent de talibus sacramentis aut fidei meze con- grua, aut perfidiz tuzxe. discordantia, et adversa pro- mere vel narrare. Unde jam veni mecum ad hanc Virginem, ne sine bac properes ad gehennam. Veni abscondamur sub velamento virtutis ejus, ne indua- ris confusione, sicut diploide. Veni confiteamur, ego delicta juventutis et ignorantke mez, et tu delicta sacrilegii et sceleris tui, ne revelent celi iniquitates tuas. Yeni bumiliemur in veritate confessionis et laudis ejus, ne terra consurgat adversum te, asse- rens tanti sceleris se tuam perfidiam sustentasse. Non erubescas filium ejus esse Deum tuum, ne ipse te erubescat coram angelis suis. Non eruhescas ser- mones ejus, ne ipse te in adnotatione libri viventium
guam adaperi, ante auris quam oris remove serai, ut prius noveris quam loquaris, primitus sapias quam respondeas, prius corde percipias quam ore depromas. Sicque de hac veritate ut cognoscas ple- nitudinem veritatis asserere, considera, intuere, vi- de, intellige, perpende, animadverte, intende, scito, sapito, disce, cognosce, hunc eumdem esse Deum ex. Dco in veritate naturz; suz, qui ex Virgine !* factus. est homo in veritate naturx mex ; hunc esse perenni- ter :eternum, qui dispensative factus est. temporalis ; hunc venisse, qui est vere immobilis; hunc !* conti- neri in loco, quem non continet locus; hunc esse intra locum, qui est omnium locus. Nam et, ut ** expressius dicam, ipso ducente sequar eum ; ipso
erubescat, Confitere illum in regione terrarum, ne D prxeunte, curram post illum ; ipso antecedente, va-
ipse te non confiteatur in terra viventium. Confltere illum Deum esse et filium hominis *! virginis matris
dam post eum; ** ipso adjuvante, vel vocante, ingre- diar ad illum, et in quantum ipse ** permiserit, as-
VARIANTES LECTIONES.
* Utique non est in Feu-ard.; sed habent nostri
5 Predicata, Trin. et Am.
* Et deest in omnibus nostris.
* Contempserunt, Tol. et antiq. Editio. A s Nin quod aiunt, Jeremia dícente : non est. ipse?
tnel.
* Transiliens, Trin. et Tol.
7 Lacescent, Tol.
* Langwescet, omn. nostr.
* Crepuscula, Tol.
' Cohgrebunt, Amel.
δ᾽ Yirginis deest in omnib. nost.
!* Superest, Amel.
12 Fetor deest in Trin. et Tol.
'* μὰ Trin. et Tol. Czteri cum Feu. repedabo.
!* Attritus reposuimus ex Trin., qua vera lectie est abs dubio, quamvis c:eteri scribunt astrictus.
δ Et per aeric potestatis levitates vagabunde [erem- dus. Trin. et Amel.
1 Victoria, Trin.
5 Natus, Trin.
19 Tencri, Trin. et Amel.
** Feu-ard. , ezactius. Nostri omn. , expressius.
*: Trin. et Àm. , ipso vocante ingrediar, eic.
** Permiserit ; sanior lectio, quam exhibent ooa
À
S. HILDEFONSI EPISCOPI TOLETANI
12
severem tibi, ostendam tibi, enarrem tibi, promam, Α ret, ibi eram, et. nunc Dominus misit me, et spiritus
expediam, convincam, probem, quis est idem ipse qui - venit, et unde venit, et quando venit, et ubi venit, et quare venit, et quomodo venit, et quid egit. "CAPUT V. Sacrum Incarnationis explicat arcanum.
Audi jam nunc, quis est Christus qui venit ; audi jam nunc, quis est idem qui venit ; non alius quam Deus, et omnipotens Dominus. Dicat Malachias: ! Veniet ad templum sanctum suum dominator, * quem vos quieritis, et angelus testamenti, quem vos vultis (Malgch. 111). Ilem. in Exodo Pater de eodem * ad legislatores: Ecce mitto angelum meum, qui przce- dat te, et custodiat* te in via, οἱ introducat in lo- cum quem paravi. Observa eum, et audi vocem ejus;
cjus (/sai. xvii). Ecce. qui primus, et novissimus, vt factor omnium est, mittitur a Domino Patre, cui et coxternus, et cox»qualis habetur. ftem quando Christus venit? quando venit? dicat Jacob in bene- dictionibus patriarcharum. Non deficiet princeps de Juda, nec dux de femoribus ejus, donec veniat qui mittendus est; el ipse erit exspectatio gentium (Gen . xrix). Tunc ergo venit, quando per ambitionem, succedente in regno Ilerode alienigena, defecit in *t Israel princeps de Juda; in quo defectu advenit ille qui mittendus erat, quem gentes et populi exspecta- bant. Item in Daniele, adse loquente angelo : Daniel, animadverte sermonem, et intellige visionem. Sep- tuaginta hebdomades abbreviat: sunt super popu-
nec contemnendum putes, quia non dimittet cum pec- B.lum tuum, et super urbem sanctam tuam, ut con
caveris. Et est nomen meum in illo (Exod. xxi). An quia angelum audis, non putas esse factorem Deum, sed quempiam angelum factum? Absit. Ma- gna certe dementia agitaris, si credis Deum cuiquam. angelo οἱ potestatem et nomen proprium contulisse, atque contra tuam simul et meam vocem, * non sit unus Deus qui fecerit. omnia. Quare angelum dicis illi esse z:qualem? * Quod utique dicendum non est, quia ita non est, verum nonest Quis enim in nubibus wquabitur Domino? Aut quis similis erit Deo inter filios Dei (Psal. xxxvii), id est, inangelis bonis, etin ' hominibus sanctis, quos adoptionis amore divina paternitatis pietas filios vocat. Unde Christus venit? * unde venit? Vere nonaliunde quam de Deo venit. Audi ipsum per Salomonem : Egoex ore Altissimi processi (Eccli. xxiv). Item Pater in Psalinis de eo : Ex utero ante luciferum genui te (Psal. cix). Hinc et alias ipse per Salomonem : * Ante colles ego parturiebar (Prov. vin). Et Zacharias : Hzc. dicit !* Doininus exercituum : post gloriam misit me ad gentes, qux spoliaverunt vos. Qui enim tetigerit vos, tanget pu- pillam oculi ejus, quia ecce levabo manum meam su- per eos, et erunt przeda his qui serviebant sibi; et scietis quia Dominus exercituum misit me (Zach. n). Vide omnipotentem Dominum exercituum ab omni- potente Patre Domino Deo exercituum missum, quan- do Christus venit. Missus est autem ad gentes post gloriam deitatis, quam apud Patrem habuit, cum (ie- ret humilis in forma servi, qui erat :xqualis pater- nz divinitati. Item Isaias : Ego primus, et ego no- vissimus; manus quoque mea fundavit terram, et dextera mea mensa est celos. Non a principio in abscondito locutus sum : ex tempore antequam fie-
summetur pravaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et adducatur justitia sempitcr- na, οἱ impleatur visio, et prophetia, et ungatur san- ctus sanctorum (Dan. 1x). Quod tempus olim esse completum, przdictarum rerum et eventus et exitus docet. '* Item ubi venit? dicat Michzas : Et tu, Be- thlcem, domus Ephrata, !** nunquam parvula es in millibus Juda : ex te mihi egredietur qui sit domina- tor in Israel (Mich. v). Et hoc. secundum carnem ; nam secundum divinitatem, illud est quod connectit : Et egressus ejus a diebus :eternitatis. Item David . Ambulabunt de virtute in viXutem, et videbitur Deus deorum in Sion (Psal. xxxvii). Rem Jeremias in lib. Baruch : Hlc est Deus noster, et non sesti- mabitur aller ad eum : qui invenit omnem viain prudentim, et ostendit eam Jacob puero suo, et Israel] dilecto suo; post hzc in terris visus est, et cum hominibus conversatus est (Bar. 1n). '* Item quare Christus venit? Per Isaiain ipse dicit : Spiri- tus Domini super me, propter quodunxit me, evange- lizare pauperibus misit me, przdlcare captivis re- demptionem, et cxcis visum (Isai. 6). ltem ipse: